Nhật Bản: Miễn học phí cho toàn bộ trường trung học

Từ tháng 4/2026, học sinh Nhật Bản sẽ trở lại trường để bắt đầu một năm học không giống bất kỳ năm nào bởi lần đầu tiên, toàn bộ học sinh trung học, gồm cả trường tư thục và công lập, đều được miễn học phí mà không tính đến thu nhập của hộ gia đình. Gói hỗ trợ hàng năm trị giá gần 4 tỷ USD này của chính phủ Nhật Bản nhằm giảm gánh nặng tài chính cho gia đình trong bối cảnh các trường trung học chịu áp lực từ tình trạng suy giảm dân số. 

Những người ủng hộ cho biết, chính sách hỗ trợ mới sẽ mở rộng khả năng tiếp cận giáo dục cho các hộ gia đình. Chính sách cũng thúc đẩy sự hỗ trợ của chính phủ cho lĩnh vực giáo dục ở những khu vực bên ngoài trung tâm dân số như Tokyo và Osaka.  

Giới chuyên gia giáo dục ghi nhận đã có sự thay đổi về học sinh tại 3.453 trường trung học công lập và   1.321 trường tư thục của Nhật Bản. Tính đến tháng 5, 1,9 triệu thanh thiếu niên đã theo học tại các trường trung học công lập, trong khi 1,01 triệu người đã theo học tại các cơ sở tư thục. 

Yoshiko Ogawa, Giám đốc Hiệp hội hợp tác Tokyo Juku, đại diện một số trường luyện thi phổ biến của Nhật Bản nói: “Sự dịch chuyển khỏi trường công đã bắt đầu”. 

Ở Nhật Bản, giáo dục bắt buộc kết thúc ở bậc trung học cơ sở. Phần lớn học sinh đều học lên trung học phổ thông. Nhưng để làm được như vậy, trước tiên họ phải vượt qua kỳ thi tuyển sinh vào cả trường công và trường tư và kỳ thi này khác nhau ở mỗi trường.  

Một số trường trung học phổ thông tư thục liên kết với các trường đại học tư thục danh tiếng nhằm mang lại lợi thế tiếp cận dễ dàng về sau. Trong khi đó, một số trường công lập lại liên kết với các trường đại học do nhà nước điều hành. Vì vậy, kế hoạch trợ cấp cho trường tư thục khiến sức cạnh tranh giữa hai hệ thống giáo dục càng lớn.  

Cách thức triển khai kế hoạch trợ cấp cho giáo dục tư thục hiện vẫn chưa được tiết lộ, dẫn tới một số lo lắng. Học sinh trung học cơ sở và phụ huynh phải đưa ra quyết định chọn trường cho năm học 2026 trong khi không biết chính xác chương trình trợ cấp sẽ vận hành ra sao. 

Seiji Inoue, Hiệu trưởng trường trung học phổ thông tư thục (Đại học Komazawa) nói với Nikkei Asia: “Đây là sự tự do hóa giáo dục. Tôi tin rằng mục đích của chính phủ là mang lại cơ hội giáo dục bình đẳng”. Tại Tokyo, kế hoạch cải cách này đã được cả giới chức chính quyền đô thị và phụ huynh hoan nghênh. 

Theo ông Hiroshi Iwashita, Giám đốc lập kế hoạch của mảng giáo dục tư thục tại Tokyo, điều quan trọng là tạo ra môi trường mà trẻ em có thể học tập với sự an tâm, bất kể tình hình kinh tế của gia đình.  

Bà Koitabashi đánh giá, chính sách miễn học phí trên toàn quốc giúp tăng tính linh hoạt chung trong hệ thống giáo dục, từ đó giúp ứng phó với tình trạng số lượng học sinh trung học giảm.  

Các trường tư thục sẽ phải cạnh tranh hơn nữa để giành được học sinh giỏi, trong khi nguồn lực của trường công có thể được hợp nhất nếu số lượng học sinh giảm. Bà cho biết, Tokyo không chỉ có các trường trung học công lập danh tiếng mà còn có các trường trung học kỹ thuật và trường dành cho trẻ em có nhu cầu đặc biệt. 

Một số chuyên gia vẫn lo ngại về tính hiệu quả của chương trình, liệu rằng đây có phải là phương pháp tốt nhất để cải cách giáo dục. 

Hideo Akabayashi, giáo sư Khoa Kinh tế và Trung tâm Nghiên cứu về bình đẳng cơ hội cho trẻ em của Đại học Keio cho rằng, việc phân bổ tài chính cho giáo dục là tốt song nếu chính phủ chỉ tăng ngân sách công cho các trường tư mà không cải cách toàn bộ hệ thống giáo dục thì chênh lệch thành tích học tập có thể ngày càng lớn.  

Ông lấy dẫn chứng ở các quốc gia khác như Mỹ và Hàn Quốc, chính phủ cũng trợ cấp cho các trường tư nhưng lại thúc đẩy sự cạnh tranh công bằng giữa trường công và trường tư bằng cách cải thiện hệ thống thi cử.  

Hideyuki Konyuba, giáo sư Đại học Teikyo đồng tình. Ông nói: “Chính sách này không mang lại hiệu quả cải thiện chất lượng giáo dục. Nếu chính phủ muốn cải thiện thì phải đầu tư vào các trường công”. 

Theo ông, các trường tư thục có lợi thế vì có cơ sở vật chất tốt hơn, trong khi các trường công phải xoay xở với tình trạng thiếu hụt về ngân sách và nguồn nhân lực.  

Ông Seki Obata, Giáo sư tại Đại học Keio, gói hỗ trợ học phí này làm xao nhãng các cải cách cơ cấu nghiêm túc hơn mà ông cho là cần thiết để cải thiện chất lượng giáo dục trong bối cảnh số lượng sinh viên Nhật Bản đang giảm. 

“Điều quan trọng nhất là học sinh nhận được nền giáo dục chất lượng cao tại các trường công với sự an tâm. Khoảng cách giữa người giàu và người nghèo không nên dẫn đến sự chênh lệch về giáo dục”, ông nói. 

Cũng có ý kiến cho rằng chính sách mới sẽ làm giảm sức hấp dẫn của giáo dục công và về lâu dài sẽ phải trả giá bằng việc tăng thuế. Số tiền trợ cấp  3.200 USD/năm cho mỗi học sinh tại trường tư sẽ hiệu quả hơn khi được sử dụng để đầu tư vào cơ sở hạ tầng và tiện ích của trường công.

MINH PHƯƠNG (theo Nikkei Asia)