Trong dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục vừa được Bộ GD&ĐT trình Quốc hội, hai đề xuất nổi bật đã gây chú ý đó là giao quyền cấp bằng tốt nghiệp THPT cho hiệu trưởng các trường THPT và giao quyền xác nhận hoàn thành chương trình THCS cho hiệu trưởng các trường THCS thông qua học bạ. Nếu được thông qua, đây sẽ là bước chuyển đáng kể trong công tác quản lý giáo dục, khi quyền hành không còn tập trung ở các cấp quản lý trung gian như Giám đốc Sở GD&ĐT hay trưởng phòng GD&ĐT quận, huyện mà được trao trực tiếp về tay người đứng đầu các cơ sở giáo dục.
Theo Bộ GD&ĐT, việc điều chỉnh này nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong quản lý nhà nước theo tinh thần Nghị quyết 27-NQ/TW và Kết luận 137-KL/TW của Bộ Chính trị. Đây cũng là bước đi phù hợp với xu thế quản trị hiện đại, tăng tính tự chủ và trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục, đồng thời giảm tải cho các cơ quan quản lý giáo dục cấp huyện và tỉnh.
Tuy nhiên, cùng với sự ủng hộ, không ít phụ huynh và chuyên gia bày tỏ lo ngại nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ, việc xét và cấp bằng có thể bị lợi dụng, dẫn đến tình trạng “xin - cho”, làm giảm lòng tin của xã hội đối với bằng cấp và chất lượng giáo dục.
TS Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Tâm lý Giáo dục Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng giáo dục Trường THPT Đinh Tiên Hoàng (Hà Nội) nhận định: “Đề xuất trao quyền xác nhận hoàn thành chương trình THCS và cấp bằng tốt nghiệp THPT cho hiệu trưởng là một bước tiến tích cực, phù hợp với yêu cầu hiện đại hóa giáo dục. Khi hiệu trưởng chịu trách nhiệm cuối cùng về bằng cấp, họ sẽ phải thực sự quan tâm đến chất lượng đầu ra”.
Theo thầy Tùng Lâm, điều này không chỉ nâng cao vai trò quản trị của hiệu trưởng mà còn thúc đẩy họ chủ động xây dựng môi trường giáo dục tích cực, minh bạch và lấy học sinh làm trung tâm. Áp lực trách nhiệm này sẽ buộc hiệu trưởng và giáo viên chủ nhiệm phải siết chặt hơn công tác đánh giá, xét tốt nghiệp, tránh tình trạng qua loa, hình thức.
Dù vậy, thầy Tùng Lâm cũng thừa nhận đây là một thách thức. “Lo ngại về tiêu cực hay sự thiếu minh bạch là có cơ sở. Nhưng tôi cho rằng, chính áp lực đó sẽ trở thành động lực để các trường hoàn thiện cơ chế đánh giá nội bộ, nâng cao năng lực quản trị. Mỗi chữ ký cấp bằng của hiệu trưởng sẽ là lời cam kết về chất lượng, là uy tín của nhà trường trước phụ huynh và xã hội”.
Để thực hiện hiệu quả, ông cho rằng cần rà soát lại năng lực đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục, đặc biệt là hiệu trưởng. Việc trao quyền phải đi kèm với trách nhiệm, không chỉ pháp lý mà còn đạo đức nghề nghiệp. Cùng với đó, cần có hướng dẫn thống nhất từ Bộ GD&ĐT, tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm”, gây nhiễu loạn hệ thống.
Bà Ngô Thị Phương Lan, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia TPHCM) cũng đồng tình với đề xuất trên. Theo bà, việc trao quyền xác nhận và cấp bằng cho hiệu trưởng sẽ tăng tính chủ động trong tổ chức, quản lý giáo dục, đồng thời giúp tinh giản thủ tục, tiết kiệm nguồn lực, đặc biệt trong bối cảnh số lượng học sinh ngày càng lớn.
Tuy nhiên, bà Lan nhấn mạnh rằng việc thực hiện cần có lộ trình rõ ràng, qui định kỹ thuật thống nhất (về mẫu bằng, mẫu giấy xác nhận) và đặc biệt là cơ chế giám sát và hậu kiểm định kỳ từ cấp trung ương. Cụ thể, Bộ GD&ĐT hoặc Sở GD&ĐT vẫn nên quản lý và cấp phát phôi bằng tốt nghiệp, để đảm bảo tính thống nhất và tránh tình trạng làm giả, làm lậu văn bằng.
Một số chuyên gia cũng đề xuất thành lập hội đồng xét duyệt tốt nghiệp trong nhà trường, nhằm đảm bảo yếu tố tập thể, khách quan, tránh việc hiệu trưởng quyết định đơn phương, chuyên quyền. Quy trình xét tốt nghiệp cũng cần được công khai, minh bạch, bao gồm rõ ràng về tiêu chí như điểm số, hạnh kiểm, điều kiện hoàn thành chương trình học, đặc biệt là với các trường hợp đặc biệt như học sinh khuyết tật hay học vượt lớp.
Cùng với đó, việc đẩy mạnh chuyển đổi số cũng là giải pháp được đánh giá cao. Nếu toàn bộ quy trình xét tốt nghiệp, quản lý học bạ và cấp bằng được thực hiện qua hệ thống số hóa, khả năng phát hiện và ngăn chặn sai phạm sẽ cao hơn, tạo điều kiện cho giám sát xã hội và hậu kiểm dễ dàng hơn.
Nhìn rộng hơn, việc trao quyền cấp bằng tốt nghiệp cho hiệu trưởng không chỉ là sự thay đổi về mặt hành chính, mà còn là một phép thử đối với năng lực quản trị, đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh của người đứng đầu nhà trường. Nó đòi hỏi hiệu trưởng phải nâng cao trình độ chuyên môn, khả năng tổ chức, lãnh đạo và đặc biệt là chịu trách nhiệm giải trình trước xã hội. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để xây dựng một nền giáo dục hiện đại, nhân văn, trong đó người học được đánh giá một cách toàn diện, thực chất, còn người dạy trở thành người dẫn dắt, hỗ trợ học sinh trên hành trình phát triển.
“Trao quyền chính là trao niềm tin. Nhưng cùng với niềm tin là yêu cầu trách nhiệm. Khi chúng ta có một hệ thống kiểm soát tốt, minh bạch, công khai thì hiệu trưởng không thể và cũng không dám tùy tiện. Khi đó, mỗi bằng tốt nghiệp sẽ không chỉ là một tờ giấy, mà là minh chứng cho chất lượng giáo dục thực sự”, TS Nguyễn Tùng Lâm nhận định.
Cù Hòa