Xứ Đoài - Nơi mạch nguồn hiếu học chưa bao giờ cạn

Vùng đất học lừng danh

Một ngày tình cờ dạo chơi ở Sơn Tây, tôi gặp PGS, TS Bùi Xuân Đính - người nghiên cứu tâm huyết của Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội. Ông kể rằng, suốt gần một thiên niên kỷ, các triều đại phong kiến Việt Nam luôn dành cho giáo dục và khoa cử một vị trí trọng yếu, xem đó là con đường then chốt để lựa chọn hiền tài phục vụ quốc gia. Thăng Long - Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị, văn hóa mà còn là mảnh đất màu mỡ, nơi hun đúc và nuôi dưỡng biết bao bậc hiền tài, nơi những giấc mộng khoa bảng được ươm mầm rồi bay cao.

Giữa những làng khoa bảng vang danh trên khắp đất nước, Thăng Long tự hào sở hữu nhiều địa danh lẫy lừng như: Đông Ngạc, Tả Thanh Oai, Hạ Yên Quyết, Nguyệt Áng, Phú Thị... Những làng quê ấy không chỉ giàu truyền thống hiếu học mà còn là biểu tượng sống động của tinh thần “tôn sư trọng đạo” qua bao thế kỷ. Đặc biệt, vùng đất Sơn Tây với lịch sử văn hóa phong phú, truyền thống hiếu học sâu đậm đã sản sinh 68 vị đại khoa - trong đó có Thám hoa Giang Văn Minh, bậc “Tam khôi” duy nhất của xã Đường Lâm. Phần lớn vị đại khoa còn lại đều là đệ tam giáp đồng tiến sĩ và hoàng giáp, nhiều người giữ chức vụ quan trọng trong bộ máy chính quyền như tể tướng, phó tể tướng, thượng thư… góp phần làm nên trang sử vàng của đất nước với những tên tuổi lẫy lừng như: Trần Văn Huy, Trần Cận, Phùng Khắc Khoan, Lê Anh Tuấn, Phan Huy Ích…

Ngay tại Sơn Tây - mảnh đất trung tâm của xứ Đoài còn có Văn Miếu. Văn Miếu Sơn Tây tọa lạc trên mảnh đất rộng lớn của xã Đường Lâm, bên Quốc lộ 32 - nơi mà dù thời gian trôi qua vẫn giữ được vẻ trang nghiêm và trầm mặc của một di tích cổ. Kiến trúc của Văn Miếu mang dáng dấp gần gũi với Văn Miếu Quốc Tử Giám Thăng Long, như nhịp cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa trung tâm học vấn của kinh đô và vùng đất hiếu học xứ Đoài. Bước qua bốn trụ cột sừng sững của lớp cổng ngoài, du khách sẽ được dẫn dắt qua Văn Miếu Môn - cánh cửa mở ra không gian linh thiêng của tri thức và đạo đức.

Dẫu trải qua bao biến cố, trong đó có những tổn thất nặng nề thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Văn Miếu Sơn Tây vẫn còn lưu giữ những chứng tích quý giá, đặc biệt là tấm bia đá lưu tên các nhà khoa bảng vang danh một thời. Được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 2007, Văn Miếu được TP Hà Nội phục dựng gần như nguyên trạng kiến trúc xưa.

Nhắc chuyện này, Phó Bí thư Thường trực Thị ủy Nguyễn Quang Hán chia sẻ, bên cạnh những Văn Miếu tiêu biểu mang đậm dấu ấn lịch sử như: Văn Miếu Xích Đằng ở Hưng Yên, Văn Miếu Mao Điền ở Hải Dương hay Văn Miếu Bắc Ninh… Văn Miếu Sơn Tây cũng là một điểm son trong hệ thống tôn vinh công đức của Đức Thánh Khổng Tử cùng các bậc hiền triết, danh nhân khoa bảng của vùng xứ Đoài.

Tiếp nối mạch nguồn hiếu học

Sơn Tây - mảnh đất cổ kính giàu truyền thống khoa bảng, nơi từng lưu giữ dấu ấn của bao bậc hiền tài và các kỳ thi khoa cử danh tiếng - không chỉ tự hào là địa điểm đặt Văn Miếu, biểu tượng của tri thức, học vấn và tinh thần hiếu học, mà còn là vùng đất luôn trân trọng, vun đắp cho sự nghiệp khuyến học, khuyến tài.

Dòng họ Phùng Văn ở xã Sơn Đông (thị xã Sơn Tây) chính là một tấm gương tiêu biểu, ví dụ sinh động cho truyền thống khuyến học lâu đời và tinh thần hiếu học của mảnh đất Sơn Tây. Từ nhiều thế hệ, những người con trong dòng họ không chỉ đạt được thành tích học tập xuất sắc mà còn tiên phong trong công cuộc thúc đẩy giáo dục, góp phần làm nên sức sống và sự phát triển bền vững của cộng đồng.

Không chỉ quan tâm sâu sắc đến sự trưởng thành của con cháu, dòng họ Phùng Văn còn đồng hành cùng xã Sơn Đông trong mọi hoạt động khuyến học. Những buổi trao học bổng, những chương trình hỗ trợ học sinh nghèo thường xuyên được tổ chức như một nét đẹp truyền thống, nối tiếp qua từng thế hệ, thắp sáng niềm tin và hy vọng cho bao thế hệ trẻ trên con đường tri thức.

Ông Phùng Văn Khoa - người con ưu tú của dòng họ đã trở thành tấm gương sáng trong phong trào khuyến học. Với tấm lòng nhiệt huyết và tình yêu thương, ông không ngừng cống hiến, truyền cảm hứng và hỗ trợ những học sinh nghèo, góp phần giúp các em vững bước trên hành trình học vấn.

Ông đã góp phần vun đắp phong trào học tập ở xã Sơn Đông, lan tỏa tình yêu tri thức và ý chí vươn lên trong mỗi gia đình. Nhờ có những đóng góp bền bỉ ấy, dòng họ Phùng Văn không chỉ giữ gìn truyền thống hiếu học mà còn thắp lên ngọn lửa hy vọng, xây dựng tương lai tươi sáng cho quê hương bằng những trang sách và con người đầy khát vọng.

Sơn Tây hôm nay không chỉ là vùng đất của di tích lịch sử, văn hóa nổi tiếng mà còn là nơi ghi dấu những phong trào khuyến học sôi nổi, mang đậm tính nhân văn. Các hoạt động khuyến học được tổ chức rộng khắp, từ các dòng họ, cơ sở giáo dục đến các tổ chức xã hội đều chung một mục tiêu: Gieo mầm tri thức, trao gửi hy vọng cho các thế hệ tương lai. Từ những suất học bổng nhỏ đến chương trình hỗ trợ học sinh nghèo vượt khó, tất cả đều góp phần xây dựng nên một cộng đồng học tập năng động, đầy nhiệt huyết.

Phong trào khuyến học tại Sơn Tây không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ vật chất mà còn tạo dựng một môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự sáng tạo, tự tin và phát triển toàn diện cho mỗi học sinh. Tinh thần “tôn sư trọng đạo”, truyền thống hiếu học đã ăn sâu vào tâm thức của người dân, trở thành sức mạnh nội sinh giúp Sơn Tây vững bước trong sự nghiệp giáo dục và phát triển kinh tế - xã hội.

Với tâm niệm “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”, Hội Khuyến học thị xã Sơn Tây đã và đang thắp lên ngọn lửa tri thức, nối dài truyền thống hiếu học của quê hương. Phong trào xã hội hóa giáo dục tại Sơn Tây không chỉ là công tác mà là lời hứa son sắt với thế hệ trẻ, là sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị từ thị xã đến các xã, phường, chung tay xây dựng xã hội học tập sinh động và bền vững.

Theo Hội Khuyến học thị xã Sơn Tây, năm học 2024 - 2025, quỹ khuyến học của thị xã hiện đạt trên 145 triệu đồng; quỹ cấp xã phường trên 452 triệu đồng. Hội đã tặng quà, khen thưởng cho 79 học sinh giỏi các cấp; 37 học sinh có hoàn cảnh khó khăn vươn lên trong học tập;     19 giáo viên có thành tích trong việc giảng dạy học sinh giỏi. Hội phối hợp với Trung tâm cai nghiện số 07 (cũ) mở 3 lớp xóa mù chữ cho các trại viên; phối hợp Viện Nghiên cứu phát triển cộng đồng tổ chức cuộc thi vẽ tranh về bảo vệ người khuyết tật tại Nhà Thiếu nhi thị xã Sơn Tây… Công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập trên địa bàn thị xã đã góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và tạo điều kiện để người dân nâng cao chất lượng cuộc sống.

Trong không gian linh thiêng của Văn Miếu, mỗi bước chân như hòa cùng nhịp đập của lịch sử, truyền thống và khát vọng. Và cũng từ đây, câu chuyện về tri thức, về sự nỗ lực không ngừng của người dân Sơn Tây sẽ còn tiếp nối mãi mãi, như dòng chảy bền bỉ, vun đắp cho sự phát triển của mảnh đất giàu truyền thống văn hóa và lịch sử.

Nhật Lệ