“Báo chí vị cá nhân”
Cách đây chưa đầy một thập kỷ, để tiếng nói của phóng viên đến được với công chúng hầu như chỉ có một con đường đó là tòa soạn. Người làm báo khi đó cho dù đam mê đến đâu vẫn phụ thuộc vào lựa chọn biên tập, chính sách xuất bản và thương hiệu của cơ quan chủ quản. Tên người viết có thể được in nhỏ dưới bài báo, nhưng điều người đọc nhớ đến luôn là tên báo.
Nhưng giờ đây, một phóng viên có thể vừa thuộc về tòa soạn, vừa là chính mình. Sự phát triển của nền tảng số đã phá vỡ thế độc quyền truyền thống của các cơ quan báo chí. Khi bất kỳ cá nhân nào cũng có thể trở thành “một kênh thông tin” riêng biệt, thì người làm báo, với năng lực chuyên môn, kỹ năng kể chuyện, tư duy phản biện sẵn có lại càng có lợi thế để xây dựng “thương hiệu cá nhân”.
Không chỉ là xu hướng, điều này đang dần trở thành nhu cầu sống còn. Một nhà báo chỉ viết đúng, nhưng thiếu phong cách, thiếu bản sắc rất dễ bị chìm khuất giữa biển thông tin ngày nay. Ngược lại, những phóng viên có tiếng nói riêng, có cộng đồng người theo dõi ổn định không chỉ khiến bài viết của họ được lan toả nhanh hơn, mà còn góp phần nâng uy tín cho chính tòa soạn mà họ thuộc về. Từ đó, khái niệm “báo chí vị cá nhân” đang dần trở thành một cách làm báo đặc trưng của kỷ nguyên mạng xã hội và nội dung số.
Trên các nền tảng như TikTok, Facebook hay podcast, không hiếm những gương mặt nhà báo trẻ tự mình xây dựng “kênh tin tức” mang đậm dấu ấn cá nhân. Họ không tách rời vai trò phóng viên khỏi chính con người mình. Ngược lại, họ làm nghề một cách chủ động, có phong cách thể hiện riêng biệt, có lựa chọn chủ đề rõ ràng và tương tác với công chúng như một người sáng tạo nội dung, nhưng vẫn giữ nguyên tắc báo chí.
Phóng viên Trường Sơn của Trung tâm Tin tức VTV24, Đài Truyền hình Việt Nam là một ví dụ nổi bật cho xu hướng này. Không chỉ là người đứng sau những phóng sự điều tra gai góc, anh còn xây dựng một nền tảng mạng xã hội Facebook có hàng chục nghìn lượt theo dõi. Tại đây, anh thường chia sẻ hậu trường tác nghiệp, quan điểm nghề và đặc biệt là thái độ dứt khoát với cái sai. Trên mạng xã hội, anh không né tránh câu hỏi từ công chúng, thậm chí tranh luận công khai về chuyện nghề. Chính tính cách thẳng thắn ấy, khi gắn với những sản phẩm báo chí có chất lượng, anh khiến khán giả luôn nhớ đến tên anh. Trong bối cảnh tin tức đa dạng, nhưng chỉ cần nhắc đến phóng sự điều tra, công chúng sẽ nghĩ ngay đó là tác phẩm của phóng viên Trường Sơn.
Phóng viên Trường Sơn cho biết, sau mỗi lần phóng sự được phát sóng, anh đều dành thời gian đọc kỹ những phản hồi của khán giả trên các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là Facebook. Anh chia sẻ: “Tôi hay thấy những bình luận kiểu như: “Nghe giọng ông này mà cũng dám lừa”, “Giọng ông này quen lắm, chắc phóng viên VTV24”, hay “Thấy mặt ông này là biết sắp có chuyện lớn”.... Những câu như vậy cho thấy tôi đã trở nên quen thuộc với khán giả, đôi khi họ không cần thấy mặt, chỉ cần nghe giọng là nhận ra”.
Bên cạnh công việc phóng viên, anh cũng trở thành diễn giả của nhiều chương trình, tọa đàm dành cho sinh viên. Anh được nhiều bạn trẻ coi là thần tượng và lấy đó làm mục tiêu cho sự cố gắng của mình.
Không chỉ có phóng viên điều tra hay cây bút bình luận mới có thể tạo dấu ấn cá nhân. Trên mạng xã hội, kênh Tiktok “Gia đình truyền hình” của biên tập viên, người dẫn chương trình Mạnh Cường (công tác tại Đài Truyền hình Việt Nam) và Hương Giang (công tác tại Trung tâm Phát thanh Truyền hình Quân đội) đang thu hút hàng trăm nghìn lượt theo dõi. Theo chia sẻ, Mạnh Cường và Hương Giang xem kênh “Gia đình truyền hình” như một thương hiệu của riêng mình. Mỗi năm, họ đều ngồi lại xây dựng chiến lược phát triển kênh. “Khán giả tìm đến chúng tôi không phải để cập nhật tin nóng, mà để hiểu một cách cặn kẽ, đơn giản hóa những gì đang diễn ra”, Hương Giang chia sẻ. Gia đình truyền hình không đơn thuần đưa tin, mà kể lại câu chuyện hậu trường làm báo: từ việc dậy lúc 4h sáng để quay bản tin đến những tình huống “dở khóc dở cười” khi lên sóng trực tiếp.
Điều khiến “Gia đình truyền hình” khác biệt là sự chân thật và năng lượng tích cực. Các thành viên không ngại chia sẻ khía cạnh đời thường của nghề báo vừa vất vả, vừa hài hước mà vẫn giữ được sự chỉn chu của người làm nghề. Với hàng loạt clip, hàng chục ngàn lượt tương tác, Gia đình truyền hình đang góp phần trẻ hóa hình ảnh nhà báo trong mắt công chúng. Người xem, đặc biệt là giới trẻ không chỉ thấy những phát thanh viên, biên tập viên nghiêm túc trên sóng, mà còn nhận ra đằng sau đó là những con người gần gũi, đáng tin và cá tính.
Việc phóng viên, nhà báo trở thành thương hiệu không đơn thuần là cuộc “trỗi dậy” của cái tôi nghề nghiệp, mà phản ánh nhu cầu rất thật từ phía công chúng: người đọc, người xem ngày càng ít quan tâm ai đang làm việc ở đâu, mà quan trọng hơn là ai đang nói và nói điều gì. Họ chọn theo dõi một nhà báo vì cảm thấy người đó đáng tin, có chính kiến, có khả năng lý giải vấn đề. Trong một “biển” tin tức ngày càng đông đúc và hỗn tạp, những gương mặt nhà báo có bản sắc riêng trở thành điểm tựa niềm tin của mỗi công chúng.
Từ dấu ấn cá nhân đến trách nhiệm nghề nghiệp
Nhưng cá nhân hóa không chỉ là quyền lực mà còn là thách thức. Bởi càng nổi bật, người làm báo càng phải đối mặt với câu hỏi: liệu cái tôi của họ có lấn át sự khách quan nghề nghiệp?
Thực tế đã có những trường hợp nhà báo bị “lệch” bởi lượng người theo dõi quá lớn, dần biến mình thành “người có sức ảnh hưởng” đúng nghĩa, nhưng lại xa rời vai trò phản biện, kiểm chứng, trung lập của một người làm báo. Có người tự coi mình là người nổi tiếng chính hiệu, nhận quảng cáo sản phẩm một cách tràn lan và không rõ nguồn gốc. Cảm tính, định kiến, hay nỗ lực chiều chuộng dư luận đều là cái bẫy dễ rơi vào khi phóng viên bị cuốn vào vòng xoáy thương hiệu cá nhân.
Nhà báo kỳ cựu Vũ Kim Thành cảnh báo: “Đừng nhầm lẫn giữa làm báo với làm nội dung mạng. Một người có phong cách riêng chưa đủ để trở thành nhà báo. Bản sắc là điều tốt, nhưng không được đánh đổi bằng nguyên tắc. Nhà báo có thể nổi tiếng, nhưng không thể chạy theo dư luận”.
Trong kỷ nguyên số như hiện nay, nhà báo không còn đơn thuần là người đưa tin mà phải trở thành người gây dựng lòng tin. Khi phóng viên có bản sắc riêng, tiếng nói riêng và cách kể chuyện đặc trưng, họ không chỉ nâng cao uy tín cá nhân, mà còn làm gia tăng vị thế và sức lan tỏa cho chính cơ quan báo chí mà họ đại diện.
Sự trỗi dậy của báo chí vị cá nhân không đi ngược lại báo chí chính danh. Trái lại, nếu được định hướng đúng, nó có thể là lực đẩy giúp báo chí khẳng định lại vai trò dẫn dắt trong biển thông tin. Khi mỗi nhà báo trở thành một kênh kết nối trực tiếp với công chúng bằng sự chính trực và uy tín tích lũy từ nghề thì giá trị báo chí càng được củng cố.
Từ đó, đặt ra yêu cầu mới cho các tòa soạn. Thay vì kiểm soát sự hiện diện cá nhân của phóng viên, hãy chủ động định hướng. Thương hiệu cá nhân nếu nằm trong khuôn khổ đạo đức và trách nhiệm nghề nghiệp, hoàn toàn có thể trở thành lực cộng hưởng tích cực với thương hiệu tập thể. Những tòa soạn hiện đại không giấu phóng viên ssau cánh gà, mà trao cho họ không gian tỏa sáng vừa là gương mặt đại diện, vừa là kênh tương tác trực tiếp với độc giả.
Trong bối cảnh bất kỳ ai cũng có thể lên tiếng và trở thành trung tâm phát sóng của chính mình, nhà báo nếu không biết cách xây dựng tiếng nói riêng sẽ dễ bị lu mờ dù họ có đúng đến đâu. Báo chí vị cá nhân không phải là trào lưu nhất thời, mà là cách thức tất yếu để người làm báo khẳng định chỗ đứng, không chỉ là người đưa tin, mà là người được tin.
LÊ THÀNH