Theo thống kê từ Cục Du lịch quốc gia Việt Nam (Bộ VH-TT&DL), mỗi năm ngành du lịch cần tới 40.000 lao động nhưng thực tế chỉ đáp ứng được khoảng 20.000 người, tức chưa đầy 50% nhu cầu. Đáng lo ngại hơn, chỉ khoảng 43% lao động được đào tạo đúng chuyên môn du lịch; gần 40% lao động là dưới sơ cấp; chỉ khoảng 10% có trình độ đại học và sau đại học. Ông Lê Anh Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ, Đào tạo và Môi trường cho rằng: “Bức tranh về lao động du lịch vẫn còn nhiều khoảng trống. Cần khẩn trương lấp đầy nếu muốn cạnh tranh được với các quốc gia trong khu vực”.
Người lao động thiếu hụt kỹ năng nghiệp vụ cơ bản, từ tin học, ngoại ngữ đến giao tiếp, xử lý tình huống. Không ít sinh viên tốt nghiệp ngành du lịch nhưng lại thiếu khả năng làm việc nhóm, sáng tạo hoặc không thể áp dụng công nghệ trong phục vụ khách hàng, yếu tố sống còn trong thời đại số.
Một trong những nguyên nhân chủ yếu là sự rời rạc, thiếu thống nhất trong đào tạo giữa hệ thống giáo dục nghề nghiệp và đại học, từng nằm dưới hai bộ quản lý khác nhau. Việc chưa có một khung chuẩn đào tạo chung khiến chương trình còn nặng lý thuyết, thiếu thực hành, không theo kịp thực tế phát triển và yêu cầu của doanh nghiệp.
Nhiều doanh nghiệp du lịch than phiền, sinh viên tốt nghiệp phải đào tạo lại từ đầu. Việc tìm kiếm lao động có năng lực, nhất là ở vị trí quản lý cấp trung và cao đang ngày càng khó khăn, ngay cả khi mức lương cạnh tranh được đưa ra. Trong khi đó, những thị trường cạnh tranh như Thái Lan, Malaysia liên tục đón lượng khách quốc tế gấp đôi Việt Nam, dù chính trị không ổn định. Điều khác biệt nằm ở chất lượng dịch vụ, thứ mà nhân lực chất lượng cao chính là yếu tố quyết định.
Để bứt phá, du lịch Việt Nam không thể tiếp tục đi chậm trong đào tạo. TS Vũ Xuân Hùng, nguyên Vụ trưởng Vụ Đào tạo chính quy (Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp) cho rằng, cần tái cấu trúc chương trình đào tạo theo hướng mở, tăng thực hành, tăng thời gian sinh viên trải nghiệm tại doanh nghiệp.
Không chỉ là nơi thực tập, doanh nghiệp cần được mời tham gia vào toàn bộ quá trình đào tạo: Từ xây dựng chương trình, giảng dạy chuyên đề đến đánh giá kết quả học tập. Đây là cách để đào tạo ra “người thật, việc thật”, giảm tối đa khoảng cách giữa lý thuyết và yêu cầu của thị trường.
TS Nguyễn Phương Thảo (Đại học Công nghiệp Hà Nội) khẳng định: “Doanh nghiệp phải trở thành đối tác chiến lược của các trường. Việc họ trực tiếp tham gia huấn luyện, tài trợ cơ sở vật chất, tạo điều kiện thực tập... sẽ góp phần đào tạo ra lớp nhân lực thực sự ra trường là làm được việc”.
Hữu Nghị