Những cuộc đoàn tụ trong nước mắt sau hơn nửa thế kỷ
Gia đình ông Trịnh Văn Tuấn (Thanh Hóa) từng suốt 25 năm thắp hương tại phần mộ mang tên liệt sĩ Trịnh Quang Lâm ở Đồng Nai. Tưởng đã tìm được người thân nhưng nhờ xét nghiệm ADN, gia đình mới biết phần hài cốt của anh Lâm - người hy sinh năm 1971 - thực chất đang nằm ở Đức Cơ. “Vậy là bao năm qua chúng tôi thắp hương cho một liệt sĩ cùng tên với anh. Nhờ công nghệ ADN, anh tôi cuối cùng đã được trở về với quê hương”, ông Tuấn nghẹn ngào nói.
Cũng tại hội nghị, gia đình liệt sĩ Nguyễn Quốc Hội (Quảng Bình) chia sẻ hành trình đi tìm người anh - thầy giáo trẻ lên đường nhập ngũ năm 1971 và hy sinh không lâu sau đó. Gần nửa thế kỷ tìm kiếm trong vô vọng, họ chỉ biết giữ lại ba lô và giấy báo tử. Khi chương trình xét nghiệm ADN được triển khai, phần mộ chưa xác định danh tính tại Đức Cơ đã được xác nhận chính là nơi anh yên nghỉ. Điều tiếc nuối lớn nhất là người mẹ già không kịp chứng kiến ngày con trở về.
Tại Hưng Yên, ông Nguyễn Văn Hải chờ suốt 54 năm để nhận lại phần mộ anh trai, liệt sĩ Nguyễn Văn Yên đã hy sinh trong chiến dịch năm 1971. Gia đình từng đi khắp các nghĩa trang, kết nối nhiều kênh tìm kiếm nhưng đều thất vọng. “Nhờ ADN, cuối cùng chúng tôi cũng được đón anh về để hương khói đúng nghĩa”, ông Hải xúc động nói.
Trường hợp của liệt sĩ Lương Bá Nho (Thanh Hóa) khiến nhiều người rơi nước mắt. Là sinh viên năm thứ hai, anh Nho nhập ngũ năm 1970 và hy sinh chưa đầy một năm sau đó vì sốt rét khi hành quân qua Campuchia. Hơn 50 năm qua, gia đình không biết nơi anh nằm xuống. Mẹ anh trước khi mất từng căn dặn: “Phải tìm bằng được anh, đưa anh về với quê nhà”. Năm 2024, nhờ lấy mẫu đối chiếu ADN, hai người em trai đã giúp hiện thực hóa lời trăng trối ấy. Kết quả cho thấy anh đang yên nghỉ tại Nghĩa trang Đức Cơ. Người em trai xúc động nói: “Chúng tôi vẫn luôn mơ ước được gặp lại anh. Giờ điều tưởng chừng không thể đã trở thành sự thật”.
Chuyển đổi số gắn với tri ân lịch sử
Ngày 23/7/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chính thức bấm nút khai trương Ngân hàng Gene quốc gia dành cho liệt sĩ và thân nhân, mở ra giai đoạn mới trong công tác xác định danh tính hài cốt chưa có thông tin. Theo thống kê, cả nước có khoảng 300.000 hài cốt liệt sĩ chưa xác định danh tính đã được quy tập tại hơn 3.000 nghĩa trang, cùng với khoảng 200.000 trường hợp chưa quy tập, chủ yếu ở các chiến trường cũ trong nước, Lào và Campuchia.
Nghị quyết 108/NQ-CP ngày 10/7/2024 của Thủ tướng Chính phủ, trong đó giao Bộ LĐ-TB&XH (nay là Bộ Nội vụ) chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan ban hành “Kế hoạch triển khai thu nhận mẫu ADN cho thân nhân của liệt sĩ chưa xác định được danh tính”. Ngày 17/7/2024, Bộ Công an đã ban hành Kế hoạch số 356/BCA-C06 về việc triển khai thu nhận mẫu ADN cho thân nhân liệt sĩ chưa xác định được danh tính trong lực lượng công an nhân dân.
Sau một năm thực hiện Kế hoạch 356, Cục Cảnh sát Quản lý hành chính về trật tự xã hội (C06), Bộ Công an đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương triển khai thu nhận 57.273 mẫu cho Mẹ Việt Nam anh hùng, mẹ đẻ và thân nhân liệt sĩ trên địa bàn cả nước.
Tính đến ngày 20/7/2025, C06 đã hoàn thành phân tích 11.138 mẫu ADN thân nhân liệt sĩ, đồng thời cập nhật vào cơ sở dữ liệu căn cước hơn 10.000 dữ liệu ADN của thân nhân các liệt sĩ. C06 đã chủ trì họp với Cục Chính sách, xã hội (Bộ Quốc phòng), Cục Người có công (Bộ Nội vụ) và các đơn vị phòng xét nghiệm ADN hài cốt, thân nhân liệt sĩ.
Bộ Nội vụ đã tiếp nhận và chuyển mẫu hài cốt, mẫu ADN thân nhân cho các đơn vị phòng xét nghiệm phân tích, đối sánh. Các phòng xét nghiệm đã phân tích được 5.493 kết quả ADN trên tổng số 17.726 mẫu hài cốt, thân nhân được bàn giao. Các mẫu hài cốt còn lại đang tiếp tục được phân tích, xét nghiệm.
Qua đối sánh dữ liệu hài cốt liệt sĩ với dữ liệu thân nhân liệt sĩ, 16 trường hợp ADN hài cốt liệt sĩ được xác định trùng quan hệ dòng mẹ với ADN của 27 thân nhân liệt sĩ. C06 đã phối hợp với Cục Người có công (Bộ Nội vụ) hoàn thành hồ sơ công nhận danh tính liệt sĩ đối với 16 anh hùng liệt sĩ.
Mỗi phần mộ có danh tính là một gia đình được xoa dịu nỗi đau. Mỗi kết quả giám định thành công là một hành trình khép lại - hành trình của tình thân, của niềm tin, lòng biết ơn sâu sắc dành cho những người đã hy sinh.
Châu Anh