Trong bối cảnh các doanh nghiệp đang đẩy mạnh chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh, yếu tố quyết định thành công không nằm ở công nghệ mà chính là đội ngũ nhân lực phù hợp và sẵn sàng thích ứng. Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất của lực lượng lao động Việt Nam hiện nay chính là trình độ chuyên môn và kỹ năng còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế số.
Đầu tư cho người lao động là khoản “tiết kiệm” lớn nhất cho tương lai
PGS, TS Nguyễn Vũ Quỳnh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng (LHU) chia sẻ, nguồn nhân lực số là lực lượng lao động có khả năng làm chủ và vận hành các thiết bị công nghệ số, sở hữu tư duy sáng tạo, đột phá và khả năng thích ứng nhanh với môi trường làm việc cùng những tiến bộ khoa học công nghệ mới. Nguồn nhân lực số đóng vai trò then chốt trong triển khai và hiện thực hóa nền kinh tế số, quyết định sự tồn tại và phát triển của nền kinh tế số.
Còn theo bà Thái Thu Xương, Phó Chủ tịch Thường trực Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, chúng ta đang chứng kiến làn sóng chuyển đổi sâu rộng trên toàn cầu với 3 xu hướng nổi bật: Số hóa, xanh hóa và phát triển bền vững. Những xu hướng này không chỉ thay đổi cách thức sản xuất, kinh doanh mà còn đặt ra yêu cầu mới về tư duy, kỹ năng và mô hình tổ chức lao động.
Những yêu cầu mới mà người lao động phải đối mặt gồm: Từ kỹ năng số, kỹ năng xanh đến năng lực thích ứng với công nghệ và mô hình lao động mới. Người lao động không chỉ là người thực thi mà còn là một thành tố quan trọng tạo nên năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và cả nền kinh tế.
Tuy nhiên, theo bà Xương, hiện nay có khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu sử dụng; thiếu chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa trong đào tạo lại lao động. Cùng với đó là sự lúng túng của doanh nghiệp và người lao động trong việc xác định lộ trình, phương thức đào tạo phù hợp. Do đó, trong bối cảnh hiện nay, chúng ta cần quan tâm tới nguy cơ một bộ phận lao động, nhất là lao động phổ thông, lao động tuổi trung niên, lao động nữ tại các khu công nghiệp có thể bị bỏ lại phía sau nếu không được tái đào tạo kịp thời. Nếu không có mô hình học tập linh hoạt ngay tại nơi làm việc, chính những người từng đóng góp lớn cho tăng trưởng trong quá khứ sẽ chịu thiệt thòi nhiều nhất trong tương lai.
“Việc đầu tư cho người lao động hôm nay là khoản “tiết kiệm” lớn nhất cho tương lai, không chỉ cho doanh nghiệp mà cả xã hội. Chúng ta không thể nói đến tăng trưởng xanh hay chuyển đổi số nếu không đồng thời thay đổi cách nhìn nhận, đối xử và đầu tư cho con người”, bà Thái Thu Xương nhấn mạnh.
Chính phủ cần đóng vai trò "kiến trúc sư trưởng"
Ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TPHCM cho rằng, để có lực lượng lao động số thì trước hết mỗi sinh viên phải trở thành “công dân số”. Muốn trở thành lao động số, người lao động cần chủ động học hỏi để phát triển và thể hiện tốt các kỹ năng giải quyết vấn đề, giao tiếp hiệu quả, ngoại ngữ và thích ứng với thay đổi...
“Đặc biệt, phải nắm bắt các xu hướng làm việc mới, biết áp dụng AI vào công việc để nâng cao năng suất lao động. Mỗi người tự “làm giàu” vốn kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp, nâng cao năng lực làm chủ bản thân, tri thức, kỹ thuật và công nghệ mới… để luôn thích ứng với biến đổi nhanh của xã hội trong thời kỳ hội nhập và công nghệ số”, ông Trần Anh Tuấn nhấn mạnh.
Theo PGS, TS Nguyễn Lan Hương, Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội, để có nguồn nhân lực cao, Chính phủ cần đóng vai trò "kiến trúc sư trưởng" - xây dựng nền tảng pháp lý, định hướng chiến lược và kết nối hệ sinh thái nhân lực quốc gia; đẩy mạnh cải cách giáo dục - đào tạo, ban hành tiêu chuẩn nghề nghiệp, khung trình độ kỹ năng và thúc đẩy học tập suốt đời. Đây là bước đi cần thiết để chuẩn bị lực lượng lao động cho các ngành nghề mới, công nghệ mới và yêu cầu mới về khả năng thích ứng trong nền kinh tế số.
Bà Hương nhấn mạnh, cần thiết lập các cơ chế tài chính như Quỹ phát triển nhân lực, miễn giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo hay hỗ trợ vay ưu đãi cho người học nghề. Chính sách tài khóa cần đi kèm với chính sách khuyến khích văn hóa đổi mới, học hỏi và chia sẻ tri thức trong xã hội.
Đồng thời, Chính phủ cần đảm nhận vai trò kết nối doanh nghiệp - công đoàn - cơ sở đào tạo - chuyên gia - cộng đồng; cần phát triển nền tảng dữ liệu nhân lực quốc gia để phục vụ quy hoạch lao động, đào tạo lại và bảo đảm sinh kế bền vững cho người lao động. Chính phủ phải là "người dẫn đường" cho tầm nhìn phát triển: Đặt người lao động không chỉ là nguồn lực thực thi mà là trung tâm sáng tạo và động lực phát triển, chính sách phải đi vào thực tiễn với tinh thần hành động mạnh mẽ.
Nguyễn Thanh