Bộ Công Thương mới đây đã công bố dự thảo lần thứ 3 Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2025 về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân. Điểm đáng chú ý là đề xuất cho phép Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được tính các khoản chi phí chưa được hạch toán đầy đủ trước đây vào giá bán lẻ điện. Đây được coi là cơ sở pháp lý để EVN thu hồi khoản lỗ lũy kế hơn 44.700 tỷ đồng, song cũng làm dấy lên nhiều tranh luận khi giá điện đã liên tục tăng trong năm 2024 và nửa đầu năm 2025, gây áp lực lớn cho cả người dân và doanh nghiệp.
Doanh nghiệp, người dân trước áp lực tăng giá điện
Theo dự thảo, Bộ Công Thương đưa ra hai phương án xử lý khoản chi phí sản xuất, cung ứng điện chưa được bù đắp từ năm 2022 trở lại đây.
Phương án 1: EVN được phép phân bổ toàn bộ các khoản chi phí trực tiếp chưa được bù đắp vào giá bán lẻ điện bình quân từ năm 2022 đến nay, sau khi trừ lợi nhuận từ hoạt động khác. Phương án này có thể áp dụng tiếp cho các năm sau nếu tiếp tục phát sinh lỗ, tạo sự chủ động cho EVN trong điều hành, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm giảm động lực tiết kiệm, kiểm soát chi phí.
Phương án 2: EVN chỉ được xử lý các khoản chi phí trực tiếp chưa được bù đắp từ năm 2022 đến trước khi nghị định sửa đổi có hiệu lực. Từ năm sau trở đi, nếu phát sinh lỗ, các đơn vị điện lực phải siết chặt quản trị, hạn chế rủi ro và không để tình trạng lặp lại.
Báo cáo của EVN, do ảnh hưởng của tình hình địa chính trị trên thế giới, chi phí mua điện tăng cao trong giai đoạn 2022 - 2023 dẫn đến EVN gặp nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, số lỗ lũy kế 2 năm này khoảng 50.029 tỷ đồng. Đến hết năm 2024, số lỗ lũy kế của Công ty mẹ EVN vẫn còn khoảng 44.790 tỷ đồng. Điều này dẫn đến việc vốn đầu tư Nhà nước vào EVN giảm, không bảo toàn được vốn đầu tư của Nhà nước tại doanh nghiệp. Nếu không được tính toán để thu hồi trong giá điện thì sẽ không bù đắp kịp thời phần vốn đầu tư Nhà nước giảm trong giai đoạn các năm trước đây. Do đó, EVN kiến nghị Bộ trưởng Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép tính toán khoản lỗ lũy kế này là một khoản chi phí được phép tính vào giá bán lẻ điện bình quân.
Ngoài ra, các chi phí khác chưa được tính đầy đủ vào giá điện cũng được đề xuất phân bổ, gồm chi phí phục vụ trực tiếp cho sản xuất, cung ứng điện được xác định theo báo cáo tài chính kiểm toán hàng năm từ 2022 trở đi.
Anh Lê Tất Thắng (xã Sơn Đồng, Hà Nội) bày tỏ lo lắng: “Sau lần tăng 4,8% từ ngày 10/5/2025, giá bán lẻ điện bình quân hiện là 2.204,07 đồng một kWh (chưa gồm VAT). Với mức giá này, tiền điện vào mùa cao điểm nắng nóng của gia đình tôi hết khoảng 4,5 - 5 triệu đồng/tháng. Nếu đề xuất được thông qua, chắc chắn gia đình tôi phải gánh thêm chi phí. Giá điện tăng còn kéo theo giá hàng hóa tăng, áp lực sẽ chồng chất lên người dân”.
Trong khi đó, một doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu ở Khánh Hòa chia sẻ: “Đặc thù ngành thủy sản là tiêu thụ điện rất lớn, nhất là hệ thống kho lạnh. Mỗi tháng chúng tôi chi trung bình 1,5 tỷ đồng cho tiền điện. Nếu giá điện tăng thêm cộng với áp lực thuế quan từ thị trường Mỹ, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn kép: chi phí đội lên, lợi nhuận sụt giảm, còn năng lực cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu thì giảm mạnh”.
Yêu cầu công khai và minh bạch
Trước đề xuất cho phép EVN đưa khoản lỗ hơn 44.000 tỷ đồng vào giá điện, PGS,TS, chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh cho rằng, việc sửa đổi Nghị định là điều cần thiết đem đến sự minh bạch thông tin trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của các đơn vị, doanh nghiệp.
Theo ông Thịnh, Luật Điện lực 2024 đã quy định rõ: Giá bán lẻ điện bình quân phải phản ánh đúng chi phí hợp lý, hợp lệ, có kiểm toán và thẩm định. Điều này có nghĩa cần phân định rõ ràng giữa chi phí hợp lý: khách quan và chi phí bất hợp lý: chủ quan. “Chi phí hợp lý là những biến động khách quan như giá nhiên liệu, tỷ giá, thiên tai, hay tác động từ chính sách vĩ mô. Đây là những khoản có thể đưa vào giá điện. Ngược lại, chi phí bất hợp lý, xuất phát từ quản lý kém, đầu tư dàn trải, thất thoát… thì EVN phải tự chịu trách nhiệm, không thể để người tiêu dùng gánh”, ông Thịnh nói; đồng thời cho rằng, đặc thù của ngành điện là Nhà nước vẫn quản lý giá bán lẻ, vì vậy lý do EVN đưa ra giá bán thấp hơn giá thành đầu vào là không sai. Tuy nhiên, việc phân bổ khoản lỗ vào giá điện phải minh bạch, có căn cứ kiểm toán và tuyệt đối không được “gánh hộ” cho những yếu kém chủ quan trong quản trị doanh nghiệp. “Tách bạch chi phí hợp lý, bất hợp lý, chỉ những chi phí khách quan, hợp lệ mới được tính vào giá điện. Khoản bất hợp lý EVN phải tự chịu. Mọi khoản chi phí đưa vào giá điện đều phải được kiểm toán, công bố rộng rãi và chịu sự giám sát của Bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước”, ông Thịnh nói.
Đồng quan điểm, TS Nguyễn Minh Phong nhận định, việc EVN liên tục báo lỗ và kiến nghị đưa khoản lỗ lũy kế vào chi phí tính giá điện không còn là vấn đề mới. Theo ông Phong, cần phân định rõ nguyên nhân thua lỗ giữa yếu tố khách quan (tỷ giá, chính sách…) và yếu tố chủ quan (quản trị, đầu tư dàn trải…). EVN phải công khai, giải trình chi tiết khoản lỗ hơn 44.700 tỷ đồng, trong đó phần nào do chính sách, phần nào xuất phát từ hạn chế trong quản trị. “Người dân có quyền được biết và đó là điều kiện tiên quyết để tạo sự đồng thuận xã hội”.
TS Nguyễn Quốc Việt, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VERP) chỉ ra một khía cạnh khác: “Trong khi 6 tháng đầu năm cả Tổng Công ty Điện lực TPHCM và Tổng Công ty Điện lực Hà Nội đều báo lỗ dù chi phí đầu vào không biến động nhiều. Câu hỏi đặt ra là vì sao EVN liên tục báo lỗ trong nhiều năm qua, trong khi giá điện hầu như năm nào cũng tăng. Trong bối cảnh nhiều yếu tố có thể gia tăng áp lực lạm phát, việc tiếp tục đưa chi phí vào giá điện khiến người dân và doanh nghiệp khó chấp nhận. Do đó, phương án áp dụng ngay việc đưa lỗ vào giá điện từ cuối năm 2025 là chưa phù hợp. Nếu bắt buộc phải thực hiện, cần xem xét lộ trình sang năm 2026 để giảm tác động”.
Theo ông Việt, dù Việt Nam đã có thị trường bán buôn điện cạnh tranh, nhưng cần một chính sách đồng bộ hơn để tiến tới thị trường bán lẻ điện cạnh tranh với sự tham gia của nhiều thành phần. Khi đó, cần tách phần độc quyền trong khâu truyền tải và dịch vụ lưới điện khỏi hoạt động bán lẻ điện. Phần nào là chi phí cố định, duy trì hệ thống, phần nào là hoạt động kinh doanh tự chủ sẽ được làm rõ. Doanh nghiệp, dù Nhà nước hay tư nhân, khi tham gia bán lẻ điện phải tự chịu trách nhiệm lỗ lãi trong kinh doanh.
Bên cạnh đó cần cải cách triệt để thị trường điện, đặc biệt là thị trường bán lẻ, tiến tới xóa bỏ cơ chế bù chéo giữa giá điện sinh hoạt và giá điện sản xuất. Làm được điều này sớm sẽ giúp giải quyết nhiều vấn đề vĩ mô. Ngoài ra, cần tiếp tục cải cách thị trường điện bán buôn, tiến tới phát triển thêm thị trường điện về công suất, tạo sự cân bằng giữa chi phí đầu tư nguồn điện, lưới điện và chi phí sản xuất kinh doanh.
Châu Anh