Năm 2025, công chúng lại được trở về với một phần ký ức xúc động của người con gái Hà Nội mang trái tim hướng về Tổ quốc qua cuốn sách “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba”.
Sách do Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành nhân kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2025), do em gái của Đặng Thùy Trâm - bà Đặng Kim Trâm biên soạn. Điều đặc biệt, đây là cuốn nhật ký đầu tiên mà Đặng Thùy Trâm viết, ghi lại những suy tư trong những năm cuối trước khi rời Hà Nội để vào chiến trường miền Nam. Sau này, khi hai cuốn nhật ký chiến tranh được trả về từ Mỹ, cuốn nhật ký “thứ ba” này mới được gia đình công bố, giúp khép lại hành trình di cảo đầy cảm xúc của nữ chiến sĩ đã trở thành biểu tượng.
Khác với không khí khốc liệt nơi chiến trường, những trang viết trong cuốn nhật ký thứ ba là lời tự sự dịu dàng, chân thật và đầy nữ tính. Đó là tâm hồn một nữ sinh Hà Nội: Học giỏi, hát hay, nhạy cảm và sâu sắc, luôn trăn trở về lý tưởng, nhân cách và vai trò của mình giữa thời cuộc. Trong trái tim của cô sinh viên trường y ấy không chỉ có tình yêu dành cho nghề nghiệp và gia đình mà còn là nỗi đau đáu với miền Nam ruột thịt, nơi “người mình yêu dấu” cũng đang cầm súng chiến đấu.
Một điểm khiến nhiều độc giả xúc động là mối tình không thành của Đặng Thùy Trâm với một quân nhân miền Nam - ký hiệu M. Trong những dòng nhật ký, mối tình ấy được hiện lên chân thực, không tô vẽ, không bi lụy nhưng chứa đựng tất cả nỗi nhớ nhung, khắc khoải của cô gái đang phải lựa chọn giữa tình yêu riêng và lý tưởng chung. Việc công bố những đoạn nhật ký này không chỉ trả lại sự đầy đủ cho chân dung Đặng Thùy Trâm mà còn giúp công chúng hiểu hơn về chiều sâu cảm xúc của một người phụ nữ trong chiến tranh vừa can trường, vừa rất đỗi nhân văn.
Bên cạnh phần nhật ký, cuốn sách còn tập hợp nhiều thư từ, hồi ức của mẹ - bà Doãn Ngọc Trâm và các em trong gia đình. Những đoạn viết đậm chất gia đình ấy không chỉ làm nổi bật một Đặng Thùy Trâm “của đời thường” hiền thục, đảm đang, chu đáo mà còn vẽ nên hình ảnh gia đình trí thức Hà Nội điển hình, có truyền thống yêu nước và hy sinh. Chính nền tảng ấy đã nuôi dưỡng nên một Đặng Thùy Trâm đầy lý tưởng, sẵn sàng từ bỏ sự an toàn cá nhân để “đi B”, sống và chiến đấu giữa chiến trường ác liệt.
Phần sau của sách thuật lại hành trình trở về kỳ diệu của hai cuốn nhật ký chiến tranh từng lưu lạc trên đất Mỹ suốt 35 năm. Từ việc một cựu binh Mỹ đã ngăn không đốt cuốn sổ, đến chuyến đi sang Mỹ nhận lại nhật ký, hay cuộc gặp gỡ đầy nước mắt giữa người thân Đặng Thùy Trâm và những người từng “ở phía bên kia”... tất cả được kể lại một cách chân thực, lặng lẽ mà xúc động.
Không chỉ dừng lại ở giá trị tư liệu, Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba còn như một tấm gương phản chiếu về thanh xuân, về lựa chọn sống có trách nhiệm của một thế hệ. Những dòng viết “Mẹ yêu ơi, hẹn ngày chiến thắng con sẽ về…” hay “Miền Nam! Ở đó có cả người mình yêu dấu…” không chỉ khơi gợi cảm xúc mà còn là lời nhắc về một thời kỳ mà tình yêu cá nhân và tình yêu đất nước luôn song hành.
“Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” ra mắt không chỉ như một kỷ niệm 55 năm ngày nữ bác sĩ hy sinh tại Quảng Ngãi một lần nữa khẳng định giá trị của di cảo, không phải như một bản chép tay lịch sử, mà như một tiếng nói sống động của tâm hồn, của khát vọng hòa bình, công lý và tình người.
