Hành trình từ món ăn truyền thống đến di sản ẩm thực toàn cầu
Tri thức dân gian về phở Hà Nội được Bộ VH-TT&DL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể năm 2024.
Phó Giám đốc Sở VH&TT Hà Nội Lê Thị Ánh Mai chia sẻ: “Thực hiện Nghị quyết số 09 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể phở có vai trò đặc biệt quan trọng. Việc gắn kết giá trị truyền thống của phở với xu hướng sáng tạo và đổi mới trong công nghiệp văn hóa giúp di sản vừa phát huy giá trị, vừa giữ được bản sắc truyền thống, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược phát triển văn hóa, kinh tế của Thủ đô”.
Theo Sở VH&TT Hà Nội, thành phố đã gửi văn bản lên Bộ VH-TT&DL xin ý kiến Thủ tướng Chính phủ về việc cho phép Hà Nội chủ trì xây dựng hồ sơ đề cử phở trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là bước đi chính thức đầu tiên trong hành trình “toàn cầu hóa” món ăn biểu tượng của Việt Nam. Các chuyên gia nhận định, với lịch sử hơn trăm năm, hương vị độc đáo và sức lan tỏa vượt biên giới, phở hoàn toàn xứng đáng được vinh danh là di sản của nhân loại.
Với tầm ảnh hưởng của mình, các Festival phở hàng năm được tổ chức luôn thu hút đông du khách, vì phở đã mang trong mình cả nền văn hóa ẩm thực lâu bền, mang theo hơi thở ký ức và dấu ấn thời đại. Món ăn không đơn thuần chỉ là lương thực cho thực khách mà còn dẫn dắt quá trình khám phá vẻ đẹp, tâm hồn từng vùng đất, mở ra những cánh cửa văn hóa, lịch sử. Với người Hà Nội, phở là một phần văn hóa, một phần ký ức thương nhớ của Hà Nội xưa.
Đại diện lãnh đạo Sở Du lịch Hà Nội thông tin, riêng các tour ẩm thực gắn với phở mỗi năm đón hàng trăm nghìn lượt du khách. Từ những quán vỉa hè ở phố cổ Hà Nội đến các khách sạn 5 sao, phở góp phần không nhỏ đem về “tiền tươi thóc thật” từ du khách khắp năm châu. Với những nét độc đáo về tri thức dân gian trong nấu phở, tập quán thưởng thức của người dân, mới đây, Bộ VH-TT&DL đã đưa phở Hà Nội vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Ở tầm quốc tế, thương hiệu Michelin vinh danh 6 quán phở Hà Nội, khiến cho những quán nhỏ sâu trong phố cũng bất ngờ lọt vào danh sách gợi ý của cẩm nang ẩm thực danh giá nhất thế giới. Từ chỗ chỉ phục vụ khách quen, nay nhiều quán phở truyền thống bỗng thành điểm đến của du khách quốc tế, giới sành ăn và cả các blogger (người viết và quản lý nội dung trên mạng) ẩm thực. Phở Khôi Hói chẳng hạn, sau khi được Michelin Guide vinh danh trong hạng mục Bib Gourmand, quán trở thành “điểm đến quen thuộc của nhiều khách tây”. Hay phở gà Tiến ở Nguyễn Trường Tộ, hai lần lọt vào danh sách Michelin Selected nên lúc nào cũng đông khách.
Việc được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể là điều kiện để quảng bá thương hiệu, nâng tầm cho phở Hà Nội. Nghệ nhân nhân dân Phạm Thị Ánh Tuyết chia sẻ: “Khi tôi tiếp các vị khách quốc tế, lãnh đạo cấp cao của các nước thưởng thức phở, họ rất bất ngờ và đánh giá món ăn này là một sự kết hợp hoàn hảo giữa hương vị và thực phẩm; thừa nhận phở Hà Nội là món ăn đặc sắc và đánh giá món phở là một sự sáng tạo của Việt Nam”.
Hương vị phở là lời giới thiệu tinh tế về văn hóa Việt với thế giới
Khẳng định việc ghi danh phở Hà Nội vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể là đặc biệt quan trọng, TS Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho biết: “Chúng tôi mong muốn các chủ thể giữ được danh hiệu, uy tín của các cửa hàng phở. Đó là cơ sở để chúng ta có thể phát triển kinh tế mạnh hơn nữa. Tại Paris (Pháp) có rất nhiều quán phở của Việt Nam. Tôi cũng từng xếp hàng ở Quận 13 Paris để ăn phở, sân bay Incheon Hàn Quốc cũng có các quán phở Hà Nội, mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng. Và việc ghi danh mà chúng ta đang làm vừa là công việc nhận diện bản sắc, thương hiệu cộng đồng để hội nhập quốc tế, vừa thể hiện phở mang tính đại diện của Việt Nam. Từ đó, chúng ta có thể đề nghị UNESCO đưa phở vào danh sách phi vật thể đại diện của nhân loại”.
Những năm gần đây, Việt Nam không ngừng đẩy mạnh du lịch văn hóa - ẩm thực, trong đó những món ăn truyền thống đã thành điểm nhấn của hành trình khám phá cho du khách. Những “phố phở” tại Hà Nội, TPHCM, Nam Định… hay tour du lịch ẩm thực ở Hội An, Huế, Đà Nẵng… đều giúp du khách có cơ hội thưởng thức phở ở những không gian khác nhau.
Bên cạnh thưởng thức, du lịch ẩm thực còn mở ra nhiều trải nghiệm sâu sắc. Du khách hào hứng khám phá từng ngõ nhỏ Hà Nội với nếp sống phố phường đậm đà bản sắc; làng nghề làm bánh phở truyền thống ở Nam Định; xem nghệ nhân nấu phở tại quán gia truyền lâu đời; tham gia các lớp học nấu phở để mang hương vị Việt về quê hương, đất nước mình.
Theo chuyên gia kinh tế văn hóa Nguyễn Thu Hà, Hàn Quốc đã xây dựng cả một “công nghiệp kim chi”, Nhật Bản có “văn hóa sushi”, còn Thái Lan định vị “ẩm thực cay” như biểu tượng quốc gia. Việt Nam hoàn toàn có thể đi theo hướng đó với phở: Món ăn hội đủ giá trị vật thể (nguyên liệu, kỹ thuật chế biến) và phi vật thể (ký ức, câu chuyện, biểu tượng bản sắc). “Công nghiệp hóa ẩm thực không phải là biến phở thành sản phẩm đóng hộp hàng loạt, mà là tạo chuỗi giá trị từ nguyên liệu, thiết kế bao bì, du lịch trải nghiệm, phim ảnh, nghệ thuật kể chuyện. Mỗi khâu là một cơ hội sáng tạo và sinh lợi”, bà Hà nói.
Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã nhận ra giá trị này. Các sản phẩm phở đóng gói xuất khẩu của Acecook, Vifon, hay Phở 24 đã có mặt tại hơn 40 quốc gia. Trong khảo sát của Booking.com năm 2025, 78% du khách nước ngoài cho biết họ muốn thử phở “chính hiệu Việt Nam” khi đến Hà Nội và 62% nói rằng “sẽ chọn tour ẩm thực nếu có hoạt động học nấu phở”.
Khách quốc tế đặc biệt ấn tượng với cách Việt Nam biến một món ăn quen thuộc thành trải nghiệm đa tầng. Ông Jean Pierre Marchand, chuyên gia văn hóa ẩm thực Pháp nhận xét: “Phở giống như tất cả những món truyền thống khác, đều biết kể chuyện. Tôi hiểu phở được làm từ gạo, nước dùng hầm xương và các loại gia vị truyền thống. Thật tuyệt khi có thể hiểu phở là gì và cảm nhận được cả câu chuyện đằng sau món ăn này”.Phở Hà Nội thanh tao, phở Nam Định đậm đà, phở Sài Gòn biến tấu phong phú… tất cả góp vào bản đồ phở đa sắc, phản chiếu văn hóa ẩm thực của mỗi vùng miền và của đất nước.
Quan trọng hơn, phở đã và đang vươn ra thế giới. Trong những bộ từ điển toàn cầu, phở được giữ nguyên tên gốc. Ngay khi đặt chân đến sân bay Hàn Quốc là đã có phở. Ở Trung Quốc: Bắc Kinh, Nam Kinh, Thượng Hải đều có quán phở Việt tọa lạc ở những con phố đông khách du lịch nhất. Sang Paris, ở Quận 13 đầy dãy các quán phở, thậm chí quán phở ở đó còn khiến các hàng quán khác bị lu mờ. Tại Mỹ, ở tiểu bang nào cũng có phở Việt Nam, nổi tiếng nhất là phở 75.
Chưa kể ở những nước xa xôi như Đan Mạch, Thụy Điển, Bắc Âu cũng có phở. Các quán phở của người Việt ở Mỹ, Pháp, Đức, Nhật Bản... là điểm kết nối bao người con xa xứ luôn bâng khuâng, trăn trở nhớ mong, cũng là điểm dừng chân hấp dẫn níu chân thực khách yêu ẩm thực. Hương vị phở là lời giới thiệu thực tế và tinh tế nhất về văn hóa Việt Nam với thế giới.
Huyền Thu
