Tái hiện những lát cắt chân thực về cuộc đời Bác
Sân khấu kịch đã dành hàng trăm tác phẩm lớn nhỏ để tri ân và khắc họa hình tượng Người. Mỗi vở diễn là một góc nhìn mới, cách tiếp cận khác nhau nhưng đều chung một mục tiêu: Tái hiện chân dung lãnh tụ với chiều sâu nhân văn và sức lay động.
Mới đây, Nhà hát Kịch Việt Nam trình làng hai tác phẩm đáng chú ý: “Đêm trắng” và “Người đi dép cao su”. “Đêm trắng” đưa khán giả vào một đêm thao thức của Bác khi phải đưa ra quyết định kỷ luật một cán bộ cấp cao vi phạm tham nhũng giữa thời chiến. Kịch bản đặt Người vào tình huống ranh giới giữa pháp luật và lòng nhân, giữa lý tưởng cách mạng và tình cảm cá nhân. Nghệ sĩ Minh Hải trong vai Bác đã để lại dấu ấn với giọng trầm ấm, ánh mắt hiền hậu nhưng kiên nghị.
Nếu “Đêm trắng” đi vào chiều sâu tâm lý thì “Người đi dép cao su” lại mở rộng không gian - thời gian, tái hiện hành trình lịch sử từ thời Hai Bà Trưng đến thời Hồ Chí Minh. Hình tượng Bác là hiện thân của sức mạnh đoàn kết dân tộc, khẳng định mối gắn bó máu thịt giữa lãnh tụ và nhân dân. Theo NSND Kiều Minh Hiếu, Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam, giá trị lớn nhất của những vở diễn này không nằm ở doanh thu mà ở sức truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.
Bên cạnh đó, các vở như: “Lá đơn thứ 72”, “Không còn đường nào khác”, “Nợ nước non”, “Người cầm lái”... cũng để lại dấu ấn mạnh mẽ. “Lá đơn thứ 72” tái hiện câu chuyện có thật về một vụ án oan được Bác trực tiếp chỉ đạo điều tra lại, qua đó khắc họa Người là lãnh tụ luôn đặt công lý và số phận từng con người ở vị trí thiêng liêng. Cả “Lá đơn thứ 72” và “Đêm trắng” đều cho thấy sự trăn trở, day dứt nhưng kiên định của Bác khi đối diện với những quyết định hệ trọng, vì lợi ích chung của dân tộc.
Ở vở “Lá đơn thứ 72”, NSND Vương Duy Biên - người thiết kế sân khấu và NSND Lê Tiến Thọ - đạo diễn đã tạo nên sự mới mẻ thông qua thủ pháp ước lệ trên sân khấu, với vài tấm pano di chuyển khi là nhà tù, khi là trụ sở Viện Kiểm sát nhân dân tối cao hay lúc trong bệnh viện... Tấm pano cũng trở thành bức tường rào đấu tranh giữa hai tuyến nhân vật, tạo nên sự căng thẳng đầy kịch tính.
Diễn viên Nguyễn Minh Hải, người đã gắn bó hơn một thập kỷ với vai Bác Hồ trong nhiều vở diễn, trong đó có “Đêm trắng” chia sẻ: “Hơn 10 năm được hóa thân vào hình tượng vị lãnh tụ Hồ Chí Minh là niềm vinh dự lớn trong đời nghệ thuật của tôi. Mỗi kịch bản mang đến một cảm xúc mới, mỗi chương trình gợi nhớ một giai đoạn, dấu ấn riêng. Và mỗi lần cầm trên tay kịch bản, tôi lại bắt đầu một hành trình sáng tạo mới, luôn bám sát phong cách, thần thái và lối sống của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Để khắc họa được hình ảnh Bác đẹp nhất, trọn vẹn nhất, người nghệ sĩ phải dành hết tâm huyết, miệt mài lao động nghệ thuật ngày đêm”.
Các nghệ sĩ, đạo diễn gạo cội như NSND Lê Tiến Thọ, NSND Vương Duy Biên, NSND Lệ Ngọc đã dành nhiều năm miệt mài tìm kiếm ngôn ngữ sân khấu phù hợp. Họ không ngừng thử nghiệm những thủ pháp dàn dựng mới: Từ ước lệ - dùng đạo cụ, ánh sáng, âm thanh để gợi không gian và thời gian thay vì tái hiện nguyên xi cho tới việc tạo điểm nhấn kịch tính ở những nút thắt tâm lý quan trọng, giúp khán giả cảm nhận rõ nội tâm và nhân cách của Bác. Mỗi vở diễn không chỉ đơn thuần tái hiện một câu chuyện lịch sử mà còn trở thành lát cắt cảm xúc, nơi khán giả bắt gặp hình ảnh Hồ Chí Minh hiền hậu, kiên nghị, cùng những quyết định mang tầm vóc quốc gia nhưng vẫn ẩn chứa tình người sâu sắc. Chính sự cân bằng giữa giá trị nghệ thuật và tính nhân văn này đã giúp các tác phẩm về Bác Hồ trên sân khấu giữ được sức sống bền bỉ, chạm tới trái tim nhiều thế hệ khán giả.
Ghi dấu từng chặng đường lịch sử
Ngay từ những năm 1940, các nhà làm phim Việt Nam và quốc tế đã ghi lại những hình ảnh quý giá của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Từ chuyến công du Pháp năm 1946, những lần tiếp khách ngoại giao cho tới các buổi làm việc tại chiến khu Việt Bắc.
Các bộ phim như “Hình ảnh về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch” (1960), “Tiếng gọi mùa xuân” (1968), “Hồ Chí Minh - Chân dung một con người” (1990) không chỉ là tư liệu lịch sử mà còn là tác phẩm nghệ thuật giàu cảm xúc. Chúng giúp thế hệ hôm nay hình dung rõ nét hơn về phong thái giản dị, lối sống mực thước, tinh thần lạc quan của Bác. Điểm đặc biệt của phim tài liệu về Hồ Chí Minh là tính xác thực tuyệt đối khi đa phần hình ảnh được ghi lại tại thời điểm diễn ra sự kiện, không dàn dựng, không hư cấu. Vì thế, mỗi thước phim trở thành một “chứng nhân” của lịch sử, là kho báu vô giá cho công tác giáo dục truyền thống.
Những năm gần đây, nhiều bộ phim tài liệu với khối lượng tư liệu, thông tin đồ sộ về Chủ tịch Hồ Chí Minh lần lượt ra mắt khán giả. Năm 2021, phim tài liệu “Bác Hồ với các kỳ Đại hội Đảng” khai thác ý nghĩa sâu sắc, tư tưởng, phong cách, phương pháp của Bác Hồ từ Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, trong mỗi đại hội, nhiệm kỳ Đại hội Đảng mà Người trực tiếp chỉ đạo. Năm 2023, phim tài liệu “Bác Hồ với điện ảnh” phỏng vấn nhiều nhà làm phim, văn nghệ sĩ từng góp phần làm nên những bộ phim về Người suốt hơn 70 năm qua. Tác phẩm là tâm huyết, tình cảm của các thế hệ nghệ sĩ và thể hiện trách nhiệm của ngành điện ảnh trong công tác tuyên truyền những tác phẩm nghệ thuật về chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh tới khán giả trong và ngoài nước. Cũng trong năm 2023, phim “Hồ Chí Minh - Con đường phía trước” giải mã quá trình hoạt động cách mạng của Bác ở Liên Xô qua các tài liệu, nhân chứng, bối cảnh và nhân vật được phỏng vấn. Năm 2025, phim tài liệu “Những nét vẽ từ trái tim” do Điện ảnh Quân đội nhân dân sản xuất kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, điểm nhấn chính là góc nhìn từ họa sĩ - những người dành cả cuộc đời sáng tác về Bác. Qua từng đường nét, sắc màu, phẩm chất cao quý của Chủ tịch Hồ Chí Minh hiện lên sống động, chân thực.
Khác với phim tài liệu, phim truyện cho phép các đạo diễn sáng tạo trong khuôn khổ lịch sử để làm nổi bật tính cách, tầm vóc của nhân vật. Các tác phẩm như: “Hẹn gặp lại Sài Gòn” (1990), “Hà Nội mùa đông năm 46” (1997), “Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông” (2003), “Vượt qua bến Thượng Hải” (2010), “Thầu Chín ở Xiêm” (2015), “Vầng trăng thơ ấu” (2024) đã tái hiện nhiều giai đoạn khác nhau trong cuộc đời Hồ Chí Minh - từ tuổi thơ ở Nghệ An, thời niên thiếu bôn ba khắp năm châu đến những ngày lãnh đạo kháng chiến.
Những vai diễn Bác Hồ do NSƯT Tiến Hợi, NSND Bùi Bài Bình, Mạnh Trường… đảm nhận đều nhận được sự ghi nhận của giới chuyên môn và khán giả. Để vào vai, các nghệ sĩ không chỉ hóa trang mà còn dành nhiều tháng nghiên cứu tài liệu, luyện tập giọng nói, dáng đi, phong thái để đạt sự gần gũi nhất với nguyên mẫu. Đóng vai Chủ tịch Hồ Chí Minh là một vinh dự nhưng cũng là áp lực không nhỏ. Bởi Bác không chỉ là nhân vật lịch sử mà còn là hình tượng thiêng liêng trong trái tim hàng triệu người Việt. NSƯT Tiến Hợi - người gắn bó cả đời với vai Bác từng nói: “Đây là vai diễn mà tôi không bao giờ dám chủ quan, mỗi lần vào vai là một lần tôi phải tự nhắc mình giữ trọn sự tôn kính”.
Từ sân khấu kịch nói, điện ảnh đến nhạc kịch, hình tượng Hồ Chí Minh đã và đang được các thế hệ nghệ sĩ Việt Nam gìn giữ, làm mới và lan tỏa. Đó là hành trình không dễ dàng, đòi hỏi sự tôn trọng tuyệt đối với lịch sử, sự am hiểu sâu sắc về nhân vật và trên hết là tình cảm chân thành dành cho vị lãnh tụ kính yêu.
Duy Linh
