Những bài hát trở thành “di sản ký ức” của trẻ em
Nhạc sĩ Phạm Tuyên đã cho ra đời hơn 700 tác phẩm âm nhạc, trong đó có hơn 200 bài hát viết riêng cho thiếu nhi - con số hiếm có với bất kỳ nhạc sĩ nào. Từ “Chiếc đèn ông sao” vang lên rộn ràng mỗi mùa Trung thu, “Chú voi con ở Bản Đôn” tung tăng bước đi trong các hội diễn thiếu nhi, đến “Cánh én tuổi thơ”, “Trường cháu là trường mầm non”, “Cô và mẹ”… tất cả không chỉ thân quen mà còn gắn bó với ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ người Việt.
Điều đặc biệt, âm nhạc thiếu nhi của Phạm Tuyên chính là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi với trẻ nhỏ và giá trị nhân văn sâu sắc. Ông không viết nhạc đơn thuần để vui chơi, giải trí mà gửi gắm vào đó những bài học về tình yêu gia đình, lòng nhân ái, niềm tự hào dân tộc và khát vọng bay cao, bay xa của tuổi thơ.
Viết cho thiếu nhi là một lựa chọn nghiêm túc, không phải ngẫu hứng, nhạc sĩ Phạm Tuyên cho rằng đó là sứ mệnh sáng tạo đầy khó khăn và đòi hỏi trách nhiệm cao. Ông từng chia sẻ: “Trẻ em là những người nghe tinh tế và chân thật nhất. Nếu anh không thật lòng, các em sẽ không chấp nhận anh”. Cùng với đó, ông còn phổ nhạc cho 41 bài đồng dao dân gian, đưa những giai điệu truyền thống, ngôn ngữ cổ vào trong âm nhạc hiện đại để giữ gìn và lan tỏa văn hóa Việt trong tâm hồn trẻ nhỏ. Đặc biệt, ông được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam ghi nhận là “Nhạc sĩ có nhiều ca khúc thiếu nhi được phổ biến rộng rãi nhất” từ năm 2013.
Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn là giải thưởng uy tín nhất hiện nay dành cho các tác phẩm văn học, nghệ thuật hướng đến đối tượng thiếu nhi. Trong đó, danh hiệu “Hiệp sĩ Dế Mèn” là phần thưởng cao quý nhất, không trao cho một tác phẩm mà trao cho cả một hành trình cống hiến bền bỉ vì thế hệ trẻ. Ở tuổi 95, dù sức khỏe yếu, nhạc sĩ Phạm Tuyên vẫn hiện diện trong lễ trao giải.
Sức sống kỳ diệu của nhạc thiếu nhi Phạm Tuyên
Âm nhạc của Phạm Tuyên tồn tại bởi nó thực sự có chỗ đứng trong đời sống. Tác phẩm của ông đều là những ca khúc mà trẻ em có thể dễ dàng hát theo, ghi nhớ và cảm thấy gần gũi. Lời hát không phức tạp, hình ảnh cụ thể, nội dung xoay quanh những điều quen thuộc như trường lớp, cô giáo, Tết Trung thu hay con vật… là những điều mà bất kỳ trẻ em nào cũng có thể liên hệ.
Quan trọng hơn, những bài hát ấy chỉ kể lại điều bình thường của một đứa trẻ: Cầm lồng đèn đi chơi phố, nhìn thấy chú voi con dễ thương, thấy mẹ đi làm và cô giáo chăm sóc mình. Chính sự đơn giản và đúng với trải nghiệm hàng ngày ấy giúp ca khúc của ông đi vào lòng người. Trẻ em nghe và thấy mình trong bài hát. Người lớn nghe lại và nhớ về những năm tháng còn thơ ấu… đã giúp nhạc của Phạm Tuyên có tính kết nối giữa các thế hệ.
Các trường học, đặc biệt là mầm non và tiểu học vẫn sử dụng bài hát của Phạm Tuyên để dạy âm nhạc, tổ chức hoạt động ngoại khóa. Đây là sự lựa chọn gần như mặc định, không vì hoài niệm mà vì giáo viên nhận thấy trẻ em tiếp nhận tốt. Một số trường hợp còn dùng bài hát của ông như công cụ hỗ trợ dạy kỹ năng sống, như: Cách nhận biết cảm xúc, sinh hoạt cá nhân hoặc giao tiếp với người lớn. Ngay cả trên mạng xã hội, nơi tưởng như không còn không gian cho âm nhạc thiếu nhi truyền thống vẫn có các clip sử dụng nhạc Phạm Tuyên như một phần nội dung: Video hoạt hình dạy trẻ hát, clip phụ huynh quay con mình trình diễn trong lễ tổng kết, kể chuyện có ghép nhạc nền… Giai điệu quen thuộc ấy, dù không ồn ào, vẫn tồn tại một cách bền vững.
