Lay động hình ảnh Cha già dân tộc
Mỗi khi kính nhớ về Chủ tịch Hồ Chí Minh, không ít người cất tiếng hát ca khúc “Tiếng hát giữa rừng Pác Bó” của nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ: “Rừng Pác Bó quê ta nhớ rừng xưa ôm bóng Người. Bước chân Người đi đất chuyển dời theo Người. Người về rừng núi, bóng Người vì sao trong sáng…”, lời ca lay động sâu thẳm tâm hồn mỗi người Việt Nam.
Lúc sinh thời, nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ từng nhiều lần chia sẻ về hoàn cảnh ra đời ca khúc “Tiếng hát giữa rừng Pác Bó”. Ông kể, khoảng năm 1958, ca sĩ Quốc Hương gặp ông bàn bạc, trao đổi và đề nghị viết bài hát ca ngợi Bác Hồ. Sau lời đề nghị, ông Tuệ khá trăn trở bởi thực tế khi đó đã có nhiều sáng tác của các nhạc sĩ tầm cỡ về Bác, như của Lưu Hữu Phước, Đỗ Nhuận, Văn Cao. Năm đó, các ông đã mua một chiếc xe đạp, dự kiến đi lên Cao Bằng để tìm hiểu, lấy cảm hứng. Nhưng vừa đi thì xe đạp hỏng. Thế là chuyến đi không thành. Nhưng việc sáng tác thì không thể dừng, vậy là nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ phải dày công hỏi han, tìm hiểu.
Tình cờ, ông gặp Khánh Chi, người bạn học cũ giới thiệu bài thơ của mình mới viết về Pác Bó, nơi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về Tổ quốc sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước. Từ những ý tưởng trong thơ của ông Khánh Chi, Nguyễn Tài Tuệ đã có những phác thảo đầu tiên. Nhờ những ý kiến đóng góp của ông Quốc Hương, đặc biệt là ý thơ giàu hình tượng và cảm xúc của ông Khánh Chi, Nguyễn Tài Tuệ tiếp tục chỉnh sửa. Ông như hòa vào những cung bậc của những làn điệu sli, lượn, Tày, Nùng cùng tiếng khèn, tiếng sáo Mông… “Tiếng hát giữa rừng Pác Bó” được NSND Quốc Hương thu âm đầu tiên năm 1959 và được phát sóng trên Đài Tiếng nói Việt Nam vào đúng dịp sinh nhật Bác (19/5/1960). Sau này, nhiều nghệ sĩ khác đã thể hiện thành công ca khúc như: NSND Lê Dung, NSƯT Bích Liên, NSƯT Vi Hoa, NSND Thanh Huyền, NSƯT Tuyết Thanh… Năm 1965, ca khúc “Tiếng hát giữa rừng Pác Bó” đã đạt được giải thưởng cao nhất theo bình bầu của thính giả Ðài Tiếng nói Việt Nam, Giải ca khúc hay của Bộ Văn hóa - Thông tin và Hội nhạc sĩ Việt Nam.
Nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ sinh ngày 15/5/1936, ở vùng đất giàu truyền thống văn hóa Nghệ An. Ngay từ thuở nhỏ, những làn điệu dân ca mộc mạc như hò ví dặm, hát phường vải đã thấm đẫm trong tâm hồn ông. Năm 17 tuổi, mang theo khát vọng đi theo con đường nghệ thuật, Nguyễn Tài Tuệ rời quê hương. Dưới sự dìu dắt của nhạc sĩ Trọng Bằng, ông bắt đầu sự nghiệp âm nhạc với tư cách giọng nam cao trong dàn hợp xướng, bên cạnh những nghệ sĩ tên tuổi như: Chu Minh, Quốc Hương, La Thăng, Mai Khanh… Không lâu sau, ông được phân công công tác tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Chính những năm tháng sống giữa núi rừng, hòa mình vào cuộc sống của đồng bào dân tộc đã mang đến cho ông vốn sống phong phú và những hiểu biết sâu sắc về văn hóa vùng cao, góp phần làm nên màu sắc riêng trong âm nhạc sau này.
Bài hát theo mãi tuổi thơ
“Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” là một trong những bài hát thiếu nhi hay nhất viết về đề tài Bác Hồ với tuổi thơ, cũng là ca khúc cách mạng nổi tiếng. Nhạc sĩ Phong Nhã từng kể về hoàn cảnh ra đời của ca khúc rằng, ngày ấy ông không phải là nhạc sĩ chuyên nghiệp mà chỉ là quản ca kiêm phụ trách nghi thức đội. Vì thế, ông được giao nhiệm vụ hướng dẫn thiếu nhi tham gia cuộc mít tinh tại Quảng trường Ba Đình, nghe Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Nhạc sĩ Phong Nhã nhớ như in hình ảnh Bác. Người vẫy các em thiếu nhi bằng cả hai tay trong ngày lịch sử 2/9/1945 khiến ai nấy rưng rưng xúc động. Trong lòng ông lúc bấy giờ, vị lãnh tụ đất nước như người Cha kính yêu, gần gũi và ân cần. Sau này, nhạc sĩ Phong Nhã cho biết: “Khoảnh khắc gặp Bác tuy ngắn nhưng quý giá nhất trong sự nghiệp sáng tác của tôi. Giây phút ấy tôi cảm động lắm vì Bác là Chủ tịch nước, một Lãnh tụ cách mạng lớn mà đối với các cháu thân mật thương yêu đến như vậy… Từ đó, tôi thấy phải có một bài hát về Bác”.
Trong một ngày cuối năm 1945, nhạc sĩ Phong Nhã đã hoàn thiện ca khúc. Tình cảm kính yêu của thiếu nhi Việt Nam với Chủ tịch Hồ Chí Minh được ông khắc sâu vào giai điệu và lời ca chân thành, giản dị, tha thiết, với hình ảnh Hồ Chủ tịch bình dị và gần gũi. Ngay đầu năm 1946, bài hát được giải Nhất trong cuộc thi do Ban Khuyến nhạc Hà Nội tổ chức. “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” nằm trong chùm tác phẩm được trao tặng “Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật” của nhạc sĩ Phong Nhã. Giai điệu bài hát như theo mãi tuổi thơ mỗi người dân Việt Nam từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Ngoài ca khúc này, nhạc sĩ Phong Nhã còn không ít ca khúc nổi tiếng được công chúng yêu mến như: “Lê Văn Tám”, “Anh còn sống mãi”, “Đội ta lớn lên cùng đất nước”, “Em yêu Đội nhi đồng”, “Bác sống đời đời”, “Hành khúc Đội”, “Đi ta đi lên”, “Ngàn hoa việc tốt dâng Đảng quang vinh”… Phong Nhã sinh năm 1924 tại thôn Ngọc Động, xã Hoàng Đông, Hà Nam, nay thuộc tỉnh Ninh Bình.
Cảm hứng gợi lên từ chuyến về nguồn
Nhạc sĩ trẻ Tạ Duy Tuấn (SN 1983) đang công tác tại Nhà hát Ca múa nhạc Quân đội cũng có nhiều ca khúc về Đảng, Bác Hồ. Anh đã có nhiều sáng tác nhận được sự yêu mến của khán giả, được giới chuyên môn đánh giá cao và giành được nhiều giải thưởng như: "Chúng em yêu Bác Hồ Chí Minh", "Bản làng em nhớ ơn Người", "Có Đảng sáng soi vững bước ra đi", "Việt Nam ngày nắng mới"...
Nói về nguồn cảm hứng, nhạc sĩ Tạ Duy Tuấn tâm sự: “Một lần, tôi được tham gia chuyến hành trình về nguồn tại ATK Tân Trào - nơi từng in dấu chân Bác trong những năm tháng kháng chiến. Khoảnh khắc đứng giữa núi rừng, lặng nghe tiếng kể chuyện về những ngày đầu gian khó của cách mạng, tôi thật sự xúc động. Từng mái nhà đơn sơ, từng con đường mòn xuyên rừng đều như mang hơi thở của lịch sử. Khi ấy tôi nghĩ: Nếu mình không viết thì những xúc cảm này biết chia sẻ cùng ai”? Và thế là những giai điệu đầu tiên của bài hát “Chúng em yêu Bác Hồ Chí Minh” được hình thành. Từ đó, anh có thêm nhiều sự rèn giũa để viết những ca khúc khác.
Là nhạc sĩ thuộc thế hệ 8X, Tạ Duy Tuấn nhận thấy mình cần mang đến cách tiếp cận mới, phù hợp với tâm hồn và cảm xúc của người trẻ hôm nay. Anh không chỉ viết bằng sự kính trọng mà còn bằng cảm xúc chân thành và gần gũi. Anh kết hợp âm hưởng hiện đại với chất liệu dân tộc, sử dụng những giai điệu tươi sáng, ca từ giản dị nhưng sâu sắc, để người nghe, đặc biệt là giới trẻ, cảm nhận được hình ảnh Bác Hồ không chỉ là vị lãnh tụ vĩ đại mà còn là người ông, người cha thân thương.
Nhiều nhạc sĩ là chiến sĩ, là nhà hoạt động cách mạng đã gửi gắm niềm tin và trải nghiệm của mình vào từng giai điệu. Dù ra đời cách đây hàng chục năm, những ca khúc về Bác, về cách mạng vẫn được thế hệ trẻ hát lên với sự trân trọng và yêu mến. Họ không chỉ nghe mà còn tìm hiểu bối cảnh lịch sử gắn liền với ca từ. Chính từ lòng tin, bản lĩnh và cảm xúc chân thành ấy, mỗi bài hát đã vượt thời gian, giữ trọn giá trị nghệ thuật và sống mãi trong lòng công chúng.
Vũ Thảo
