Năm 1961, Ngọc Lan khi ấy mới 18 tuổi, vừa bước chân vào Trường Điện ảnh thì được mời thử vai Nhàn - nữ dân công vận chuyển đạn dược trong “Lửa trung tuyến”. Vai diễn ấy đã có nhiều người thử sức, nhưng đến khi bản quay nháp của Lan được mang trình chiếu cho nhà thơ Tố Hữu, ông chỉ nói một câu: “Đây mới đúng là cô Nhàn”.
Ngọc Lan từng bồi hồi nhớ lại: “Tôi vui đến phát khóc. Cảm giác như vai diễn ấy sinh ra là để dành cho mình”. Và thế là cô gái trẻ bắt đầu hóa thân vào Nhàn, không chỉ bằng kỹ năng diễn xuất non trẻ, mà bằng tất cả sự chân thật và bản năng của một người đang sống giữa khí thế của thời kỳ kháng chiến. Không chỉ là một vai diễn điện ảnh thông thường, Nhàn còn là ký ức của những tháng ngày vật lộn với gian khổ. Bà cho biết: “Tôi phải vác những thùng đạn đạo cụ nặng trĩu vì được chất đầy gạch bên trong. Trong một cảnh quay, thùng đạn trên vai tôi trượt khỏi tay rơi trúng đồng nghiệp khiến người này bị thương. Tôi sợ và áy náy vô cùng, nhưng đó là tai nạn nghề nghiệp khi ai cũng cố gắng cho bộ phim được thật nhất”.
Đoàn làm phim quay vào mùa đông rét cắt da ở miền núi phía Bắc, có cảnh Nhàn phải lội nước lạnh 4 - 5 độ C. Một cảnh tưởng chừng lãng mạn: Nhàn chải tóc dưới ruộng nhưng lại là ký ức “hãi hùng” với nghệ sĩ Ngọc Lan khi dưới chân đầy đỉa. Nhưng khi đèn bật sáng, máy quay lăn bánh, NSND Ngọc Lan cho biết, bà vẫn nở nụ cười tươi, hóa thân thành nhân vật không chút do dự. Hay cảnh cháy kho đạn lại là một thử thách khác. “Đó là cảnh quay chỉ được phép thực hiện một lần. Tôi phải trèo lên mái nhà, dập lửa rồi ngã xuống, phía dưới chỉ có 4 người cầm một tấm chăn để đỡ. Nếu lệch chỉ vài centimét, hậu quả không biết sẽ thế nào”, NSND Ngọc Lan kể và cho biết, bằng sự tập trung tuyệt đối, cảnh quay đó đã thành công chỉ trong một đúp máy duy nhất.
Nhân vật Nhàn trong phim là mẫu hình phụ nữ thời chiến: Mạnh mẽ, dũng cảm nhưng vẫn giữ được nét hồn nhiên, lạc quan. Vai diễn ấy không chỉ chiếm trọn trái tim khán giả mà còn khắc sâu vào đời sống nghệ thuật của Ngọc Lan. Đến nay đã hơn 60 năm trôi qua, bà vẫn có thể kể rành mạch từng thước phim, từng cảm xúc, từng mùi khói lửa ám vào tóc.
Từ thành công vang dội của phim, NSND Ngọc Lan có cơ hội sang Maxcơva (Nga) dự Liên hoan phim Quốc tế vào năm 1961 - nơi bà gặp NSND Ngô Mạnh Lân, khi ấy là du học sinh tại trường Điện ảnh Vgik. Tình cờ, ông được giao làm phiên dịch cho nữ diễn viên. Ngô Mạnh Lân đã “phải lòng” nhân vật Nhàn từ trước và khi gặp người đóng vai ấy bằng xương bằng thịt, sống động và giản dị, ông đã cảm mến ngay lập tức. Và cuộc gặp ấy là khởi đầu cho một chuyện tình đẹp. Họ nên duyên vợ chồng và gắn bó suốt hơn nửa thế kỷ - hai nghệ sĩ lớn, hai tâm hồn đồng điệu cùng chung một ký ức cháy bỏng từ thời kỳ hào hùng của điện ảnh cách mạng.
NSƯT Vũ Xuân Hưng, con trai của chủ nhiệm phim Vũ Năng An nhận định: “Vai Nhàn là hiếm có. Không còn kiểu phụ nữ “đóng khung” vào chịu thương chịu khó nữa mà là sự bừng sáng, trẻ trung, dũng cảm rất thật, rất sống”. Và chính nhờ sự thể hiện ấy, NSND Ngọc Lan đã chạm được đến trái tim khán giả suốt nhiều thế hệ.
Với NSND Ngọc Lan, “Lửa trung tuyến” không chỉ là phim, mà là tuổi trẻ, hoài bão, là dấu mốc của một đời nghệ thuật. Bà từng nói: “Tôi không diễn Nhàn - tôi là Nhàn. Cô ấy đã sống trong tôi từ lúc ấy đến tận bây giờ”.
Giữa bao đổi thay của thời đại, bộ phim “Lửa trung tuyến” vẫn tồn tại như một minh chứng cho niềm tin vào nghệ thuật chân thật, giản dị và xúc động. Còn với riêng NSND Ngọc Lan, mỗi khi nhớ lại những ngày tháng ấy, bà vẫn cảm thấy trái tim mình rực lửa như mới hôm qua.
Duy Linh
