Thầm lặng giữ nhịp trống hội nơi phố thị

Không chỉ là người gìn giữ nét đẹp văn hóa cổ truyền, bà còn là tấm gương sáng về tinh thần học tập và làm theo Bác - thầm lặng, kiên trì và cống hiến. Những buổi lên lớp của bà luôn đầy ắp tiếng trống, tiếng cười và cả niềm đam mê lan tỏa từ người nghệ nhân dành trọn tâm huyết cho văn hóa dân tộc.

Trao truyền văn hóa dân tộc

Đa tài, nhanh nhẹn, trẻ trung hơn tuổi thật và luôn nở nụ cười hiền hậu - đó là những lời nhận xét đầy trìu mến của người dân phường Nghĩa Đô (Hà Nội) khi nhắc đến NNƯT Nguyễn Thị Minh Tám.

Sinh ra tại xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình (cũ) nay thuộc phường Vũ Phúc, tỉnh Hưng Yên, lớn lên bên chùa làng, bà Tám sớm được nuôi dưỡng trong không khí lễ hội và âm nhạc dân gian. Những làn điệu chèo, chầu văn, hát xẩm cùng các điệu múa truyền thống đã ngấm vào tâm hồn bà từ thuở thiếu thời. Với sự ham học và niềm đam mê mãnh liệt, bà đã được các nghệ nhân trong làng truyền dạy nhiều kỹ năng đánh trống, từ trống tế, trống cúng, đến trống rước, trống trận, trống hội.

Theo chị gái rời làng lên Hà Nội, tuổi thanh xuân của bà Tám gắn liền với những năm tháng chiến đấu và phục vụ kháng chiến. Từng là diễn viên Đoàn Chèo Trung ương 2, rồi là Trung đội trưởng Trung đội tự vệ xã Nghĩa Đô, bà vừa cầm súng bảo vệ làng, vừa mang lời ca tiếng hát cổ vũ tinh thần dân quân.

Bà còn tham gia dạy chữ trong các lớp bình dân học vụ, thực hiện đúng lời dạy của Bác: "Chống giặc ngoại xâm phải chống cả giặc dốt". Năm 1987, bà được Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Trường Chinh tặng Huân chương Kháng chiến hạng Ba - phần thưởng xứng đáng cho những năm tháng cống hiến không ngơi nghỉ.

Sau hòa bình, khi các đình chùa được khôi phục, bà Tám lại lặng lẽ góp sức bằng việc hướng dẫn nghi lễ, trống hội, múa cổ cho cộng đồng. Không được đào tạo bài bản qua trường lớp, bà học bằng cách quan sát, ghi chép và tập luyện không ngừng. Bà luôn tin rằng nghệ thuật dân gian chỉ thực sự sống khi đi vào đời sống, được cộng đồng gìn giữ và tiếp nối.

Với bà, trống hội không chỉ là nhạc cụ mà còn là nhịp đập văn hóa, là linh hồn của những lễ hội truyền thống. Mỗi tiếng trống vang lên là một lần bà thấy tự hào về cội nguồn, thấy rõ hơn sứ mệnh gìn giữ bản sắc. Đặc biệt, từ sau Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, khi dàn trống hội lớn được trình diễn quy mô, bà càng thêm trăn trở về công tác truyền dạy. Câu lạc bộ Trống hội Thăng Long do bà làm Chủ nhiệm tích cực đến nhiều vùng miền biểu diễn để lan tỏa tình yêu với văn hóa truyền thống. Không ngơi nghỉ, bà tích cực mở lớp miễn phí, gõ cửa các trường, tổ dân phố, mang trống hội đến từng ngõ nhỏ.

Trên cương vị Phó Trưởng ban Văn hóa, Trưởng đoàn Nghệ thuật trống hội Thăng Long UNESCOViệt Nam, NNƯT Nguyễn Thị Minh Tám không ngừng góp sức đưa tiếng trống hội lan tỏa trong đời sống cộng đồng, trở thành nhịp cầu nối văn hóa giữa Việt Nam và bạn bè quốc tế.

Còn sức khỏe, còn cống hiến

Không chỉ là người giữ lửa truyền thống, bà còn là hình mẫu sống động của tinh thần “cần, kiệm, liêm, chính”, của sự bền bỉ, hết lòng cống hiến như lời Bác Hồ từng dạy. Với bà, mỗi buổi truyền dạy, mỗi lần biểu diễn không đơn thuần là công việc, mà là sứ mệnh gìn giữ, trao truyền tinh hoa dân tộc.

Nhắc đến NNƯT Nguyễn Thị Minh Tám, TS Nguyễn Phúc Lưu, Giám đốc Trung tâm UNESCO Phát triển Văn hóa và Thể thao chia sẻ: “Có những lần đang ốm, bà vẫn rời giường bệnh đi truyền dạy. Nghệ nhân Tám là người đam mê đến tận cùng, sống vì nghệ thuật mà chẳng bao giờ đòi hỏi điều gì cho bản thân. Một tấm gương tận hiến, vô tư đúng nghĩa”.

Nhờ những nỗ lực thầm lặng và bền bỉ, NNƯT Nguyễn Thị Minh Tám đã truyền dạy nghệ thuật trống hội cho hàng chục đội trống khắp Hà Nội như: Nam Đồng, Võng Thị, Quán Đôi…

Bên cạnh trống hội, bà còn trao truyền những giá trị văn hóa dân gian phong phú như: Múa cờ, múa sênh tiền, múa chén, nhã nhạc cung đình Huế, hát xẩm, chèo, chầu văn… Những học trò của bà không chỉ được dạy kỹ thuật mà còn được truyền cảm hứng về lòng yêu mến và bảo tồn văn hóa dân tộc.

Với những cống hiến xuất sắc trong việc bảo tồn và phát huy nghệ thuật dân gian, Nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tám đã được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao tặng Bằng Nghệ nhân Dân gian năm 2020. Năm 2022, bà được UBND TP Hà Nội trao tặng danh hiệu NNƯT. Bà đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị công nhận Nghệ nhân Nhân dân, với sự tán thành tuyệt đối từ cộng đồng và người dân địa phương.

Năm 2023, bà được UBND quận Cầu Giấy (cũ) trao tặng danh hiệu “Người tốt việc tốt” - phần thưởng xứng đáng cho những nỗ lực bền bỉ trong công tác bảo tồn di sản. Trước đó, trong hai năm liên tiếp 2022 và 2023, bà được quận Cầu Giấy (cũ) tặng Giấy khen vì những đóng góp nổi bật trong gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa trên địa bàn.

Không chỉ là gương mặt quen thuộc tại các lễ hội truyền thống, bà còn là “linh hồn” của Đoàn Nghệ thuật trống hội Thăng Long UNESCO Việt Nam. Với vai trò Trưởng đoàn, bà cùng tập thể liên tục nhận được Bằng khen của Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam trong các giai đoạn 2007 - 2017 và 1993 - 2023 vì những đóng góp tích cực cho sự nghiệp phát triển văn hóa cộng đồng. Riêng bản thân bà cũng được Liên hiệp ghi nhận bằng Bằng khen danh dự năm 2023, đánh dấu chặng đường 30 năm gắn bó, cống hiến cho sự nghiệp bảo tồn nghệ thuật trống hội.

Năm 2024, một lần nữa, tấm gương sáng của người nghệ sĩ dân gian ấy được tôn vinh khi Chủ tịch UBND TP Hà Nội trao tặng Bằng khen vì có thành tích trong việc triển khai Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong thời kỳ phát triển bền vững đất nước.

Tạm biệt NNƯT Nguyễn Thị Minh Tám khi bóng chiều tà dần buông, trong tôi là hình bóng người phụ nữ nhỏ bé đã ngoài 80 tỏa sáng giữa vòng tròn học trò. Bà hô nhịp, từng hồi trống vang lên rộn rã, hòa cùng tiếng hò reo như nối liền mạch truyền thống từ quá khứ đến hiện tại.

Không mưu cầu danh lợi, không nề hà tuổi tác, NNƯT Nguyễn Thị Minh Tám là minh chứng sống động cho việc học theo Bác bằng cách làm việc tốt mỗi ngày, không chỉ giữ gìn di sản văn hóa mà còn vun đắp nhân cách cho thế hệ kế cận. Đó là cách bà chọn để sống trọn vẹn, để “giữ lửa” không chỉ cho trống hội mà cho cả tinh thần Việt trong lòng người Hà Nội hôm nay.

Nhật Lệ