Đồng hành cùng Gen Z trong thời đại số

Gen Z - thế hệ bản địa số và những thách thức không thể bỏ qua 

Không giống những thế hệ đi trước tiếp cận công nghệ như một công cụ hỗ trợ, Gen Z sinh ra và lớn lên trong thời đại số, nơi công nghệ là không gian sống thứ hai để học tập, kết nối, thể hiện bản thân và kiến tạo tương lai. Nhưng bên cạnh những cơ hội vô tận, môi trường số cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro từ tin giả, bắt nạt mạng, lạm dụng thời gian sử dụng thiết bị đến tổn thương tinh thần âm thầm kéo dài. Điều đáng lo ngại, theo PGS, TS Trần Thành Nam - chuyên gia tâm lý, nhiều bạn trẻ không nhận ra mình đang bị tổn thương, trong khi người lớn lại thường phát hiện quá muộn. Bởi vậy, việc hiểu và đồng hành cùng Gen Z trong thời đại số cần cách tiếp cận toàn diện, không chỉ trang bị kỹ năng kỹ thuật mà còn xây dựng bản lĩnh số, năng lực cảm xúc và kỹ năng tự bảo vệ trong môi trường số đầy biến động. 

Một trong những thông điệp mạnh mẽ nhất tại tọa đàm “Thiếu niên nói về an toàn số và sức khỏe số” do Viện MSD - United Way Việt Nam (Viện nghiên cứu Quản lý phát triển bền vững) và   TikTok Việt Nam phối hợp tổ chức vừa qua chính là: Thanh thiếu niên không cần bị kiểm soát, họ cần được tin tưởng, hướng dẫn và đồng hành.  

Thực tế, nhiều phụ huynh lo lắng khi con dành quá nhiều thời gian cho mạng xã hội nhưng đồng thời cũng chưa đủ hiểu biết để thiết lập được mối quan hệ an toàn trên môi trường số. Trong khi đó, các bạn trẻ mong muốn cha mẹ học cách hiểu ngôn ngữ tuổi teen, tham gia cùng con vào những hoạt động mạng tích cực như trào lưu nhảy, cinetour online (hoạt động quảng bá phim trực tiếp tới khán giả) hay khám phá nội dung giáo dục số thay vì áp đặt và cấm đoán. Theo chị Lê Thị Phương Hoa, đại diện phụ huynh, đồng hành hiệu quả trong thời đại số cần dựa trên 3 trụ cột: Bản lĩnh số - để con biết ứng phó với tiêu cực; nhận thức số - để phân biệt đúng sai trên mạng; giá trị cá nhân - để con không bị cuốn vào những xu hướng lệch lạc. 

Khi Gen Z lên tiếng: Lắng nghe để trao quyền 

Điều đặc biệt là những “công dân số” trẻ không ngần ngại khi chia sẻ thẳng thắn với nhiều ý kiến thiết thực và khát khao được tin tưởng. Từ mong muốn được nâng cấp tính năng phụ đề cho trẻ điếc đến ý tưởng tích hợp chatbot (chương trình trí tuệ nhân tạo được thiết kế nhằm mô phỏng lại các cuộc trò chuyện với người dùng thông qua nền tảng internet) hỗ trợ sức khỏe tinh thần, các bạn trẻ cho thấy họ không chỉ hiểu về công nghệ mà còn có tư duy nhân văn và trách nhiệm cộng đồng. Bạn B.G.H. (14 tuổi) cho biết: “Chúng em không cần bị kiểm soát, chúng em cần được đồng hành” hay đề xuất của bạn N.Đ.K.          (16 tuổi) về việc nền tảng cần thêm nút SOS và hệ thống cảnh báo nội dung độc hại một lần nữa khẳng định: Gen Z không chỉ là người sử dụng mà là người kiến tạo không gian mạng. 

Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện MSD nhấn mạnh một định hướng mới mang tên “SNET” - mô hình Công dân số chuẩn, gồm: Safe (biết giữ an toàn), Netizen Smart (sử dụng thông minh), Empowered (phát triển bản thân) và Thoughtful & Together (hành động vì cộng đồng). Để đạt được 4 trụ cột đó, không ai có thể đi một mình. Gia đình, nhà trường, doanh nghiệp công nghệ, tổ chức xã hội - tất cả đều cần cam kết cùng hành động. 

TikTok Việt Nam, với vai trò là nền tảng được Gen Z sử dụng phổ biến, cũng thể hiện rõ cam kết trong việc cải thiện chính sách bảo vệ trẻ em, nâng cao tính năng kiểm soát dành cho phụ huynh, thúc đẩy nội dung tích cực và giáo dục sáng tạo. Ông Nguyễn Lâm Thanh, Giám đốc chính sách TikTok cho biết: “Chúng tôi không chỉ lắng nghe mà còn hành động từ chính tiếng nói của người dùng trẻ, để mỗi bạn đều cảm thấy an toàn, được tôn trọng và được là chính mình”. 

Trong một xã hội số hóa, Gen Z không chỉ là người dùng mà đang từng bước trở thành người có ảnh hưởng - từ những video đầu tiên trên TikTok cho tới việc xây dựng thương hiệu cá nhân dài hạn. Và chính ở đó, câu chuyện đạo đức, trách nhiệm và giá trị trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Từ Ngọc Ánh - kênh “Anh sắc Ánh” hay Vũ Quỳnh Trang - kênh “Hoa hậu Vỉa hè” đều chung nhận định: Người trẻ làm sáng tạo nội dung có thể bắt đầu bằng đam mê cá nhân. Nhưng nếu thiếu bản lĩnh, không có định hướng, họ rất dễ bị chi phối bởi lượng tương tác và đánh mất chính mình. Và thương hiệu cá nhân có thể giúp bạn nổi tiếng nhưng giá trị và đạo đức mới tạo nên sự bền vững.  

Còn bà Nguyễn Phương Linh cho rằng, khi thiếu niên được trao quyền, cha mẹ được trang bị, công nghệ được kiểm soát tốt và xã hội đồng hành kịp thời thì Gen Z hoàn toàn có thể trưởng thành mạnh mẽ, trở thành những công dân số tích cực, bản lĩnh và nhân văn. Nhưng để điều đó trở thành hiện thực, phía trước vẫn còn nhiều thách thức: Từ khoảng cách thế hệ đến khoảng trống pháp lý, từ sự phát triển chóng mặt của công nghệ đến tốc độ thích nghi của hệ thống giáo dục. Vì vậy, hành trình đồng hành cùng Gen Z cần trở thành chiến lược dài hạn, nhất quán và đổi mới không ngừng. 

Đồng hành cùng Gen Z trong thời đại số không phải là cuộc đua công nghệ mà là hành trình xây dựng lòng tin, bản lĩnh và trách nhiệm. Đó là khi cha mẹ không chỉ hỏi: “Con đang xem gì?” mà bắt đầu cùng hỏi: “Con nghĩ gì?”, “Con cảm thấy gì?”, “Con muốn trở thành ai trong thế giới số này?”. Và chính từ những câu hỏi ấy, một thế hệ công dân số tử tế, sáng tạo và hạnh phúc sẽ dần hình thành không chỉ trong không gian mạng mà cả trong đời sống thực tại của một Việt Nam hiện đại và nhân văn.