Với vị trí địa lý đặc biệt nằm trong khu vực phát triển năng động của thế giới, nơi luồng hàng tập trung giao lưu rất mạnh, Việt Nam được đánh giá là có thế mạnh về địa kinh tế, rất thuận lợi để đẩy mạnh sản xuất, xuất khẩu và dịch vụ logistics.
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, năm 2023, Việt Nam đứng vị trí thứ 43 trong bảng xếp hạng chỉ số hiệu quả logistics (LPI - Logistics Performance Index), thuộc nhóm 5 nước đứng đầu ASEAN, sau Singapore, Malaysia, Thái Lan và cùng vị trí với Philippines. Tốc độ tăng trưởng thị trường logistics Việt Nam bình quân hàng năm từ 14 - 16%, tỷ lệ doanh nghiệp (DN) thuê ngoài dịch vụ logistics đạt 60 - 70%, đóng góp khoảng 4 - 5% GDP.
Trong bảng xếp hạng thường niên năm 2024 của Agility, Việt Nam nằm trong top 10 thị trường logistics mới nổi trên thế giới và thứ 3 tại Đông Nam Á, sau Malaysia, Indonesia. So với năm 2023, Việt Nam đã vượt lên trên Thái Lan và Mexico để đứng thứ 8 trong top 10 thị trường logistics mới nổi năm 2024. Việc Việt Nam lọt vào top 10 thị trường logistics mới nổi năm 2024 khẳng định vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Được đánh giá là có nhiều triển vọng, tuy nhiên ngành logistics đối mặt với không ít khó khăn, đặc biệt là vấn đề nhân lực. Kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM về chất lượng nguồn nhân lực logistics cho thấy, có tới 53,3% DN thiếu đội ngũ lao động có trình độ chuyên môn và kiến thức về logistics, 30% DN phải đào tạo lại lao động và chỉ có 6,7% DN hài lòng về trình độ chuyên môn của lao động. Còn theo kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu và Phát triển kinh tế (Trường Đại học Kinh tế quốc dân), 80,26% lao động tại các DN logistics được đào tạo thông qua công việc hàng ngày, 23,6% lao động tham gia các khóa đào tạo trong nước, 6,9% lao động được đào tạo bởi chuyên gia nước ngoài và chỉ có 3,9% tham gia các khóa đào tạo ở nước ngoài.
Thực tế để đáp ứng được sự phát triển của ngành, thời gian qua, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đơn vị đào tạo đã nỗ lực để cung ứng ra thị trường nguồn lao động có chất lượng cao. Dù vậy, đến nay cả nước mới có 49 trường đại học tuyển sinh và đào tạo ngành, chuyên ngành logistics với tổng quy mô tuyển sinh là 4.100 chỉ tiêu và tổng số lượng đang theo học tại trường khoảng 7.000 sinh viên.
Bậc cao đẳng và trung cấp có 54 trường cao đẳng và 11 trường trung cấp đào tạo nghề logistics với chỉ tiêu tuyển sinh tương ứng là 3.560 sinh viên cao đẳng và 2.815 học sinh trung cấp. Theo dự báo, 3 năm tới, các DN kinh doanh dịch vụ logistics sẽ cần thêm khoảng 18.000 lao động, trong khi các DN sản xuất, thương mại và dịch vụ sẽ cần hơn 1 triệu nhân sự có chuyên môn về logistics. Trong khi đó, nguồn cung lao động hiện tại cho dịch vụ logistics chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu thực tế.
Ví dụ về công việc lái xe nâng, bà Vũ Thị Hải Vân, Chủ tịch Hội đồng tư vấn kỹ năng nghề - ngành logistics (LIRC) miền Bắc cho biết, hiện cả nước chỉ có vài cơ sở đào tạo và cấp giấy chứng nhận trình độ sơ cấp về lái xe nâng. Trong khi đó, nhu cầu của các doanh nghiệp logistics và các khu công nghiệp, khu chế xuất rất lớn. “Do đó, nếu các trường có thể đào tạo ngay nhân lực lái xe nâng thì sẽ tháo gỡ các khó khăn về tuyển dụng của các doanh nghiệp cảng nói riêng và các doanh nghiệp logistics nói chung”.
Theo các chuyên gia, một trong những trở ngại chính mà lực lượng lao động logistics tại Việt Nam phải đối mặt là sự thiếu hụt các kỹ năng và chuyên môn cần thiết để đáp ứng nhu cầu ngày càng thay đổi của ngành. Nhiều lao động logistics thiếu đào tạo chuyên sâu trong các lĩnh vực như quản lý chuỗi cung ứng, vận hành kho bãi và logistics vận tải. Do đó, họ có thể gặp khó khăn trong việc thích ứng với các hoạt động logistics hiện đại.
Dự thảo Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2045 đặt ra mục tiêu đến năm 2035, tốc độ tăng trưởng ngành đạt từ 8 - 12%; 80% số DN logistics chuyển đổi số; 70% lao động được đào tạo chuyên môn; 70 - 80% tỷ lệ thuê ngoài; chi phí logistics/GDP chiếm từ 12 - 15% (hiện là 16 - 18%); xếp hạng LPI đạt trên 40% trở lên…
Theo các chuyên gia, để đạt mục tiêu trên, ngoài việc phải đầu tư cấp thiết vào các chương trình đào tạo chuyên nghiệp phù hợp với nhu cầu của ngành logistics với sự hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và DN thì tăng cường hợp tác quốc tế là cần thiết để theo kịp các thông lệ tốt nhất toàn cầu cũng như xu hướng mới nổi trong lĩnh vực logistics. Bên cạnh đó, việc sử dụng hiệu quả công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc cải thiện hiệu quả và chất lượng hoạt động logistics cũng là điều Việt Nam cần phải làm trong thời gian tới.
