Những năm gần đây, một tín hiệu tích cực khi các loại hình như xẩm, tuồng, chèo… dần trở lại trong các chương trình nghệ thuật giải trí hoặc tương tác. Qua sân khấu hiện đại, gameshow truyền hình, video ngắn trên mạng xã hội… các làn điệu xưa đã được làm mới, gần gũi hơn với cảm quan thị giác và thói quen tiếp nhận của công chúng.
Sự xuất hiện của các dự án như "Xẩm on the bus" hay "Thị Mầu xuyên không" không chỉ là những điểm sáng lẻ tẻ mà là chỉ dấu cho xu hướng chuyển mình mạnh mẽ trong cách đưa nghệ thuật truyền thống đến gần khán giả trẻ. Xẩm và chèo đang dấn bước vào không gian sống đương đại với hình thức trải nghiệm mới mẻ, phá vỡ mọi khoảng cách giữa người biểu diễn và người thưởng thức.
Với "Xẩm on the bus", sân khấu không còn là một không gian cố định mà là chiếc xe buýt hai tầng chạy dọc qua những địa danh biểu tượng của Hà Nội như: Hồ Gươm, Nhà hát Lớn, hồ Tây... Trên chiếc “sân khấu di động” ấy, tiếng đàn, tiếng hát vang lên giữa phố xá ồn ào, khiến những làn điệu cổ như: "Chân quê", "Tứ hải giao tình"… bỗng trở nên sống động, gần gũi đến lạ. Khán giả, đa phần là người trẻ, du khách và học sinh không chỉ được nghe hát xẩm mà còn được giao lưu, tìm hiểu về nguồn gốc, ý nghĩa của từng bài hát. Đây chính là sự học mà không gò bó, là sự tiếp nhận văn hóa bằng trải nghiệm thực tiễn. Em Nguyễn Minh Hương (sinh viên Đại học Văn hóa Hà Nội) cho biết: “Đây không chỉ là hình thức sáng tạo để bảo tồn nghệ thuật truyền thống mà còn giúp giới trẻ có cơ hội tiếp cận xẩm một cách gần gũi, tự nhiên hơn. Thay vì phải đến rạp hay sân khấu, trên một chuyến xe cũng có thể thưởng thức một phần văn hóa đặc sắc của dân tộc".
Trong khi đó, "Thị Mầu xuyên không" lại là cách tiếp cận mang tính giáo dục, được thiết kế riêng cho lứa tuổi học sinh từ 7 đến 15 tuổi. Dự án không đơn thuần là một buổi biểu diễn mà là chuỗi hoạt động trải nghiệm sáng tạo, từ xem trích đoạn Quan Âm Thị Kính kể theo lối hiện đại, đến tham gia các trò chơi như: "Tích tịch tình tang", "Mật mã di sản"… Nhờ kết hợp giữa kể chuyện, hóa thân, trình diễn và tương tác, chương trình giúp các em tiếp cận nghệ thuật chèo một cách tự nhiên, vui nhộn và giàu cảm xúc. Đây là hướng đi hiệu quả trong việc hình thành tình yêu với văn hóa truyền thống từ khi còn nhỏ, thay vì chỉ truyền dạy qua sách vở… Những dự án như vậy không chỉ làm mới hình thức thể hiện mà còn mở rộng ngữ cảnh tiếp nhận, đưa nghệ thuật truyền thống thoát khỏi vùng an toàn để chủ động bước vào đời sống - với những kết nối chân thành và hiện đại.
Theo Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Quảng bá Di sản (VICH) Đinh Thảo, nghệ thuật truyền thống chỉ sống bền vững khi được tiếp nhận một cách chủ động. Điều này đặt ra thách thức kép: Vừa duy trì chất lượng nguyên bản của di sản, vừa truyền thông đúng cách để tạo nhu cầu văn hóa mới. Người trẻ không thích bị áp đặt; họ cần được lựa chọn nhưng để lựa chọn thì phải biết và phải hiểu. Vì vậy, ngoài các chương trình tương tác, cần thúc đẩy mạnh mẽ hơn vai trò của truyền thông hiện đại, từ video dạng ngắn, podcast cho đến mạng xã hội. Đồng thời, giáo dục nhà trường cần đưa nghệ thuật truyền thống vào như một phần trong chương trình giảng dạy văn hóa sáng tạo thay vì chỉ là dẫn chứng minh họa cho các tiết học văn học cổ điển.
Khi xẩm vang lên giữa phố thị, khi chèo đi vào lớp học, khi một bài tuồng được làm theo phong cách mới và lan tỏa trên nền tảng số sẽ không chỉ là cứu cánh cho một loại hình nghệ thuật mà còn là sự khẳng định: Văn hóa không bao giờ đứng yên. Nó dịch chuyển cùng nhịp sống nhưng vẫn giữ được bản sắc nếu được trao đúng cơ hội, đúng ngôn ngữ và đúng khán giả.
