Báo chí đổi mới công nghệ để tồn tại và phát triển
Kinh tế báo chí là ngành kinh tế khá đặc biệt. Những sản phẩm báo chí là hàng hóa rất đặc biệt và nếu đặt trong cơ chế thị trường cũng phải tuân thủ đầy đủ các quy luật của thị trường… Điều này đòi hỏi các cơ quan báo chí phải cung cấp các sản phẩm, dịch vụ, hoạt động kinh tế đến khách hàng. Các tòa soạn muốn tự chủ tài chính phải thực hiện các hoạt động phát triển kinh tế báo chí. Đây là hoạt động thích ứng với yêu cầu, đòi hỏi để tồn tại, phát triển.
Trước tình hình doanh thu ngày càng giảm và chi phí sản xuất, phân phối thông tin ngày càng tăng, các cơ quan báo chí, truyền thông, hãng thông tấn đang tìm những phương thức sáng tạo để tăng doanh thu từ sản phẩm của mình. Dù vậy, các tòa soạn vẫn có niềm tin về sự khởi sắc kinh tế báo chí trong thời gian tới.
Ông Kah Whye Lee, Giám đốc khu vực châu Á, Hiệp hội Báo chí xuất bản thế giới cho rằng, doanh thu lớn nhất của báo chí vẫn đến từ quảng cáo. Tuy nhiên, xu hướng đang được quan tâm là các tòa soạn ngày càng tìm cách đa dạng nguồn thu, bên ngoài doanh thu từ quảng cáo. Có nghĩa là các nguồn doanh thu mới ngày càng tăng. Hiện phần nhiều cơ quan báo chí trong khu vực châu Á, trong đó có Việt Nam đang trong quá trình đầu tư, ứng dụng công nghệ vào làm báo. Tuy nhiên, một số cơ quan báo chí bỏ qua đầu tư cơ bản về mặt công nghệ để ưu tiên cho những cải tiến mới.
Riêng với cơ quan báo chí vừa và nhỏ, Kah Whye tư vấn nên bắt đầu xây dựng mô hình tòa soạn từ những phần mềm, dữ liệu miễn phí: “Có những cơ quan báo chí muốn chuyển dịch nhanh nên đầu tư thuê hệ thống lớn về công nghệ song do chưa hiểu, chưa làm chủ được công nghệ dẫn đến trì trệ trong phát triển. Các cơ quan báo chí nhỏ và mới nên bắt đầu từ từ để hiểu rõ mình đang thiếu gì, cần gì và điều chỉnh dần. Đó mới là hướng phát triển bền vững”.
Bước vào thời đại kỹ thuật số, rất nhiều cơ quan báo chí chịu áp lực nặng nề từ doanh thu sụt giảm. Trước đây, thông tin từng khan hiếm trên báo chí truyền thống nay trở nên dư thừa trong môi trường số. Điều này vừa là thách thức, vừa là cơ hội cho các cơ quan báo chí, bắt buộc phải cải tiến các mô hình kinh doanh để tạo ra những nguồn thu mới cho phát triển, phù hợp với xu thế của thị trường. Thực tế, thị phần quảng cáo và công chúng đang bị phân tán rất mạnh, chuyển từ quảng cáo trên báo chí truyền thống sang quảng cáo số, gây sụt giảm đáng kể doanh thu của các cơ quan báo, đài.
Trong kinh tế báo chí, nội dung là then chốt nhưng phải đồng hành cùng công nghệ. Nếu có nội dung tốt nhưng không có công nghệ, không có các lực đẩy nội dung lên đa nền tảng thì cũng không có công chúng.
Với sự cạnh tranh mạnh mẽ của các “thế lực” truyền thông xã hội, một cơ quan báo chí có nội dung tốt nhưng không có nền tảng công nghệ hiện đại vẫn khó có thể thu hút được quảng cáo. Do vậy, báo chí cần thay đổi tư duy, coi trọng công nghệ làm báo hiện đại.
Ứng dụng khoa học dữ liệu để phát triển nội dung báo chí vượt trội
PGS, TS Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Ứng dụng công nghệ thông tin, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, việc ứng dụng khoa học dữ liệu để phát triển nội dung báo chí vượt trội là xu hướng tất yếu hiện nay. Công nghệ đã khiến dữ liệu hiện diện như một thể loại báo chí mới mẻ. Từ ý tưởng, các nhà báo sẽ xác định dữ liệu, làm giàu dữ liệu dựa trên các nền tảng công nghệ, phân tích đánh giá rồi tiến hành trực quan hóa trước khi xuất bản.
Khẳng định báo chí đang trải qua quá trình biến đổi sâu sắc do sự tiến bộ của công nghệ số, thạc sĩ Trần Lệ Thùy, chuyên gia báo chí truyền thông cho rằng, báo chí dữ liệu là xu hướng tất yếu. Báo chí dữ liệu là một lĩnh vực mới mẻ, kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau như: Khoa học xã hội, khoa học dữ liệu, khoa học máy tính, phân tích dữ liệu, thiết kế thông tin và kể chuyện. Một trong những chiến lược phổ biến để đầu tư dài hạn vào việc phát triển kỹ năng báo chí dữ liệu là sử dụng phần mềm sáng tạo. Đồng thời, để sản xuất câu chuyện tương tác và hình ảnh, hầu hết phòng báo chí phụ thuộc ít nhiều vào các nền tảng bên ngoài.
Báo chí dữ liệu là lĩnh vực chuyên sâu trong ngành báo chí đã phát triển để đáp ứng sự lan rộng ngày càng tăng của việc tạo ra và định lượng dữ liệu. Tính chất cơ bản của báo chí dữ liệu bao gồm việc sử dụng các cách kể chuyện hình ảnh tương tác, phân tích thống kê, bản đồ 3D và nhiều phương pháp khác để truyền đạt tin tức, thông tin dựa trên dữ liệu. Năm 2017, Simon Rogers, Jonathan Schwabish và Danielle Bowers đã xuất bản báo cáo về tình hình lĩnh vực báo chí dữ liệu. Các kết quả cho thấy, sản phẩm của báo chí dữ liệu thông thường được chia thành 3 loại: Báo chí điều tra, các câu chuyện giải thích dữ liệu và các câu chuyện được làm giàu bởi dữ liệu. Khám phá câu chuyện và tìm hiểu sự thật được xem là hai lĩnh vực có giá trị lớn nhất trong báo chí dữ liệu. Về mặt đóng góp của báo chí dữ liệu đối với xã hội, đa số cho rằng báo chí đáng tin cậy và giúp độc giả hiểu những gì đang đọc. Thạc sĩ Trần Lệ Thùy nhận định: “Tiếp cận dữ liệu chất lượng chính là rào cản chính đối với các nhà báo dữ liệu, chuyên gia; đồng thời chỉ ra nhiều thách thức với việc phát triển loại hình báo chí đặc biệt này như thiếu nguồn lực tài chính, áp lực về thời gian, thiếu kiến thức về phân tích dữ liệu hoặc trực quan hóa…”.
Dẫn chứng nhiều ví dụ để khẳng định tính hiệu quả vượt trội của báo chí dữ liệu, thạc sĩ Trần Lệ Thùy cho rằng, các tòa soạn báo chí Việt Nam nên quan tâm đến phát triển báo chí dữ liệu, trở thành nghiệp vụ không thể thiếu của nhà báo. Nghiệp vụ dữ liệu đi cùng với kỹ năng sản xuất tác phẩm báo chí có thể bảo đảm tính công bằng, chính xác, cân bằng trong tác phẩm báo chí, xây dựng lòng tin đối với độc giả. Đây là chiến lược quan trọng trong xây dựng nội dung vượt trội.
Báo chí thế giới đang phải đối mặt với sự cạnh tranh lớn từ mạng xã hội. Các nền tảng như TikTok phát triển nhanh chóng, tiếp cận ngày càng nhiều lượng khán giả trẻ. TikTok có nhiều nhà sáng tạo nội dung video, thậm chí nhiều người theo dõi và xem hơn cả các kênh báo chí chính thống. Để phát triển chiến lược nội dung vượt trội và báo chí dữ liệu, chúng ta cần đầu tư về nhân sự, thay đổi tư duy lãnh đạo và nhân viên theo hướng digital-first (ưu tiên số hóa); đồng thời vận hành tòa soạn theo hướng mở, tương tác; chú trọng đào tạo nhân sự đa phương tiện, đa nền tảng và khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo… Về công nghệ, các cơ quan báo chí cần phát triển mô hình tòa soạn báo chí công nghệ, tăng cường đầu tư trang thiết bị, kỹ sư công nghệ; đẩy mạnh hợp tác với các công ty công nghệ cũng như ứng dụng trí tuệ nhân tạo.
Các chuyên gia chỉ ra rằng, để thích ứng với xu thế hiện đại, các cơ quan báo chí cần thay đổi phương thức truyền thông theo hướng hội tụ, tích hợp. Trong dòng chảy báo chí đó, chính những nhà báo, biên tập viên, phóng viên cũng phải đa năng hơn trong dòng chảy chung.
KHÁNH VÂN
