Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và những ứng dụng mới, sự lên ngôi của truyền thông xã hội cũng như các nội dung trên nền tảng số đã tạo ra những cơ hội chưa từng có cho báo chí nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức. Bên cạnh việc phải thay đổi mô hình quản trị nội dung, vấn đề tìm hướng mới cho phát triển kinh tế báo chí cũng đang cấp bách đối với nhiều cơ quan báo chí.
“Miếng bánh kinh tế” ngày một nhỏ đi
Thực tế là từ trước tới nay, dù là báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình vẫn dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Có lúc, doanh thu từ quảng cáo chiếm trên 60%, thậm chí với một số cơ quan báo chí là 90%. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí đang phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu mạnh mẽ, trong bối cảnh các nền tảng mạng xã hội như Facebook hay Google đã lấy đi khoảng 70% doanh thu quảng cáo của báo chí chính thống. Ông Phạm Mạnh Hùng, Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) từng nhận định, mô hình báo chí truyền thống hoạt động dựa vào nguồn thu từ quảng cáo, tổ chức sự kiện đều "đang chết" bởi sự phát triển của nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới.
Theo lãnh đạo nhiều cơ quan báo chí, cơ cấu doanh thu của các đơn vị báo chí đã có sự thay đổi với nhiều hình thức khác nhau. Trong đó, tổ chức sự kiện là hình thức kinh doanh đang được các cơ quan báo chí triển khai, có thể chiếm 20% tổng doanh thu. Quảng cáo tạo nguồn thu quan trọng, tuy nhiên hiện sụt giảm nghiêm trọng do sự chiếm lĩnh của mạng xã hội. Ngoài ra, một số hình thức doanh thu mới xuất hiện từ thương mại điện tử; cấp phép thương hiệu; cung cấp dịch vụ công nghệ thông tin; tái hiện các nội dung đã xuất bản; hoặc trở thành nhà bán lẻ các ấn phẩm, sản phẩm đặc thù...
Bên cạnh đó, cơ quan báo chí gặp một số khó khăn, vướng mắc trong các quy định về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập tại Nghị định 60/2021/NĐ-CP; hay cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu sản xuất, cung cấp dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước tại Nghị định 32/2019/NĐ-CP. Chính sách về thuế đối với các cơ quan báo chí cũng cần tiếp tục hoàn thiện để thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí, nhất là trong bối cảnh một số cơ quan báo chí không có hoặc có rất ít hỗ trợ hay đặt hàng từ ngân sách.
Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành đặt mục tiêu đến năm 2025, các cơ quan báo chí tối ưu hóa nguồn thu, trong đó 30% cơ quan báo chí tăng doanh thu tối thiểu 20%. Đây là thách thức lớn trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn; việc bố trí kinh phí, đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các cơ quan báo chí thực hiện tuyên truyền nhiệm vụ chính trị, thông tin thiết yếu, truyền thông chính sách còn hạn chế.
Chuyển đổi số - Cơ hội để báo chí tăng nguồn thu
Theo PGS, TS Đinh Thị Thúy Hằng, Chủ nhiệm Khoa Marketing và Truyền thông (Trường Quản trị và Kinh doanh, Đại học Quốc gia Hà Nội), internet và mạng xã hội đã làm giảm sút số lượng công chúng và nhiều cơ quan báo chí bị giảm doanh thu. Tuy nhiên, chuyển đổi số cũng tạo cho các cơ quan báo chí cơ hội để tăng nguồn thu khi áp dụng các công nghệ mới như AI, thuật toán để hiểu rõ hơn về độc giả và tối ưu hóa nội dung, sử dụng các kênh mạng xã hội để phân phối thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả. Bên cạnh đó, cơ quan báo chí có thể sản xuất nội dung không chỉ dưới dạng văn bản mà còn qua video, podcast (bản tin âm thanh), infographics (đồ họa thông tin) giúp nội dung phong phú và hấp dẫn hơn.
“Công nghệ AI đã giúp các cơ quan báo chí tạo ra nội dung được cá nhân hóa, đáp ứng nhu cầu và sở thích của từng nhóm độc giả. Như vậy từ một cơ quan báo chí truyền thống, sản xuất và cung cấp thông tin trên một nền tảng, các cơ quan báo chí giờ đây sản xuất nội dung đa dạng và phân phối thông tin trên đa nền tảng, đến với công chúng theo nhu cầu. Điều này giúp cơ quan báo chí tăng thu nhập”, bà Hằng khẳng định.
Dưới góc nhìn từ phía nhà kinh doanh trong lĩnh vực truyền thông, ông Lê Quốc Vinh, Chủ tịch Le Media Group cho rằng, “chuyển đổi số là chuyển đổi phương thức kinh doanh báo chí”. Từ kinh nghiệm thực hiện chuyển đổi số ở một số tạp chí, đơn vị truyền thông, báo chí “cần tạo ra một phương thức tư duy thích ứng với sự thay đổi của công nghệ”.
Qua quá trình trải nghiệm thực tế hoạt động quảng cáo báo chí, ông nhận thấy nhiều doanh nghiệp (DN) đã xem xét cắt giảm ngân sách quảng cáo trên báo chí và chuyển sang quảng bá trên mạng xã hội, app... dẫn đến nguy cơ làm giảm bớt nguồn thu của báo chí. Tuy nhiên, theo ông Lê Quốc Vinh, sự thay đổi từ phong cách làm báo truyền thống sang làm báo theo phong cách số không chỉ hàm chứa khó khăn mà trong đó có nhiều cơ hội mới. Những thành tựu công nghệ truyền thông tiên tiến nhất nếu được khéo vận dụng sẽ mở ra những khả năng mới, tạo ra phương thức làm báo mới, tăng tốc độ sản xuất sản phẩm báo chí và tăng khả năng tiếp cận cũng như kết nối với độc giả, công chúng.
Với sự chuyển đổi của môi trường báo chí từ truyền thống sang môi trường số, người làm báo cũng cần chuyển hướng tìm kiếm lợi nhuận lên môi trường mạng, nghiên cứu tìm hiểu, tham khảo những phương thức tạo lợi nhuận của mạng xã hội và vận dụng hợp lý cho báo chí.
“Báo chí nên vận dụng những ưu điểm truyền thống của mình để biến thành lợi thế cạnh tranh trên mạng xã hội, thu về lợi ích kinh tế, ví dụ xem xét xây dựng những thương hiệu nhà báo nổi tiếng trên mạng xã hội có khả năng thu hút và giữ chân công chúng trung thành bằng kiến thức, uy tín, tài năng và đạo đức nghề. Việc ứng dụng PR, thương hiệu không chỉ dành cho nội bộ những người làm báo mà có thể được phát triển thành dịch vụ, tạo nguồn thu cho báo chí. Tuy nhiên, việc này cần được thực hiện phù hợp với những quy chuẩn đạo đức nghề báo và không đe dọa làm lu mờ hoặc ảnh hưởng đến những giá trị truyền thống của báo chí như cung cấp thông tin đúng sự thật, tôn trọng danh dự của cá nhân, tổ chức, bảo vệ quyền riêng tư, đảm bảo tính nhân văn...”, ông Vinh chia sẻ.
Để tăng nguồn thu trong bối cảnh chuyển đổi số, một yêu cầu đặt ra đối với các cơ quan báo chí là không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí, tạo chiều sâu cho các sản phẩm báo chí, đáp ứng nhu cầu của công chúng không chỉ nắm bắt thông tin kịp thời mà còn hiểu được vấn đề, có được cái nhìn sâu sắc, toàn diện, đúng đắn về thế giới chúng ta đang sống để từ đó có hành động phù hợp.
Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa hình thức thể hiện sản phẩm, kênh truyền tải sản phẩm, kết nối với công chúng, mở rộng mạng lưới cộng tác viên cung cấp thông tin, chú trọng nghiên cứu nhu cầu công chúng, thực hiện marketing nội dung... Tất cả giúp thu hút và giữ chân công chúng, từ đó tạo điều kiện cho việc tạo nguồn thu cho báo chí trong bối cảnh đẩy mạnh chuyển đổi số như một xu hướng tất yếu của thời đại.
“Người tiêu dùng nội dung hiện nay được phân mảnh sâu, thuộc nhiều đối tượng khác nhau, mỗi đối tượng có “điểm chạm truyền thông” khác nhau, nhu cầu trải nghiệm khác nhau, phong cách đọc/xem khác nhau, sự quan tâm khác nhau đến nội dung số. Vì vậy, các cơ quan báo chí cần có chiến lược để thấu hiểu người tiêu dùng nội dung trong phát triển kinh tế báo chí truyền thông”, ông Vinh nhấn mạnh.
Còn nhiều dư địa để báo chí khai thác, đa dạng nguồn thu
Từng là lãnh đạo cơ quan báo chí, PGS, TS Đỗ Chí Nghĩa, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội cho rằng, doanh thu của cơ quan báo chí có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau và còn rất nhiều dư địa cho báo chí khai thác, đa dạng hóa nguồn thu.
Để giải quyết bài toán kinh tế, cơ quan báo chí phải xác định phân khúc khách hàng, công chúng của mình là ai. Khi có công chúng, ngoài sự chi trả của công chúng, báo chí sẽ thu hút được quảng cáo, dịch vụ từ khách hàng, doanh nghiệp. Trên cơ sở thương hiệu của mình, ngoài kinh doanh trên mặt báo bằng sản phẩm và dịch vụ, cơ quan báo chí còn triển khai các hoạt động kinh tế báo chí khác, như: Tổ chức sự kiện, tọa đàm, tổ chức các cuộc thi… Báo chí cũng có thể phát triển báo chí dữ liệu, kinh doanh thông tin thị trường, cung cấp tới những tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp có nhu cầu… Ngoài ra, một số cơ quan báo chí đã triển khai mô hình thu phí độc giả với những bài viết chất lượng cao, mang lại giá trị thật.
“Để phát triển kinh tế báo chí có nhiều vấn đề cần giải quyết nhưng trước hết phải bám sát công chúng. Muốn vậy, báo chí phải đầu tư nghiên cứu, tìm hiểu thói quen, nhu cầu, hành vi của công chúng, quan tâm đến công chúng. Điều này không chỉ giúp tạo thêm nguồn thu cho báo chí mà còn mang lại hiệu quả cao trong truyền thông chính sách”, ông Đỗ Chí Nghĩa nhấn mạnh.
BẢO CHÂU
