Dự kiến đến năm 2030, Việt Nam sẽ có khoảng 1.000 cầu cảng với năng lực thông quan đạt 1,5 tỷ tấn hàng hóa/năm, gấp đôi sản lượng container hiện tại. Tuy nhiên, để vận hành hiệu quả hệ thống hạ tầng này, Việt Nam đang đối mặt với một trong những thách thức lớn nhất: Thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực cảng biển và logistics (cầu nối giúp đưa hàng hóa đến tay người tiêu dùng), yếu tố then chốt trong chuỗi giá trị hàng hải.
Theo Cục Hàng hải và Đường thủy nội địa (Bộ Xây dựng), các doanh nghiệp cảng biển Việt Nam hiện đang gặp nhiều khó khăn trong việc tuyển dụng lao động có trình độ chuyên môn và kỹ năng phù hợp. Thực tế chỉ khoảng 10% lao động trong ngành được đào tạo đúng chuyên ngành. Để đưa lao động vào guồng quay vận hành, doanh nghiệp thường mất từ 1 - 2 năm để đào tạo lại, làm tăng chi phí và giảm hiệu quả khai thác hạ tầng cảng.
Không chỉ tại các cảng biển, khan hiếm nhân lực còn lan rộng trong lĩnh vực logistics, ngành được xem là “mạch máu” nối kết sản xuất với thị trường. Phó Giám đốc Sở Công Thương TPHCM Lê Huỳnh Minh Tú cho biết, riêng thành phố mỗi năm cần từ 8.400 đến 10.000 lao động mới trong ngành logistics, nhưng các cơ sở đào tạo chỉ cung cấp được khoảng 2.500 sinh viên/năm, đáp ứng chưa đến 30% nhu cầu thực tế.
Thiếu nhân lực làm việc trong ngành vận tải biển.
Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại các địa phương có hoạt động logistics phát triển mạnh. Số liệu từ Sách trắng Logistics Việt Nam, dự báo đến năm 2025, riêng Hải Phòng sẽ cần 369.000 lao động logistics (trong đó 252.600 đã qua đào tạo), và con số này tăng lên 460.000 vào năm 2030. Tuy nhiên, nguồn nhân lực hiện tại chỉ đáp ứng 40 - 45% nhu cầu thị trường.
Theo Báo cáo Logistics Việt Nam 2024, trong số hơn 34.000 doanh nghiệp logistics hiện nay, có tới 85,7% doanh nghiệp phải tự tổ chức đào tạo nội bộ. Tỷ lệ lao động được đào tạo chính quy ngành logistics chỉ chiếm khoảng 5 - 7% tổng số lao động trong ngành. Một số doanh nghiệp lớn đã chủ động đầu tư xây dựng trung tâm đào tạo logistics và quản lý chuỗi cung ứng, song đây vẫn là con số quá nhỏ so với nhu cầu thị trường.
Không chỉ yếu về nhân lực, cơ sở hạ tầng phục vụ logistics và cảng biển tại Việt Nam cũng đang chịu nhiều áp lực. Theo các chuyên gia, hệ thống cảng biển Việt Nam đang vận hành gần như tối đa công suất, trong khi hạ tầng kết nối như đường bộ và đường sắt chưa phát triển đồng bộ, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn, chậm trễ và gia tăng chi phí hậu cần.
Song song đó, quá trình chuyển đổi số trong ngành logistics còn chậm. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý, vận hành các trung tâm logistics vẫn chưa được triển khai đồng đều.
Việt Nam hiện là thành viên tích cực của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO), đồng thời đang theo đuổi cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050. Một phần trong kế hoạch này là phát triển các cảng biển xanh sử dụng năng lượng tái tạo, giảm phát thải carbon và ứng dụng công nghệ sạch trong vận hành. Để hiện thực hóa mục tiêu này, toàn ngành cần có nguồn nhân lực chất lượng cao, hiểu biết sâu về kỹ thuật, công nghệ và các tiêu chuẩn quốc tế về vận tải biển bền vững; đây cũng sẽ là “chìa khóa vàng” giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, bắt kịp xu thế khu vực và thế giới.
Dù đối mặt nhiều thách thức, bức tranh vận tải hàng hóa trong 4 tháng đầu năm 2025 ghi nhận những tín hiệu tích cực. Theo Cục Hàng hải và Đường thủy nội địa (Bộ Xây dựng), khối lượng hàng hóa thông qua hệ thống cảng biển và cảng thủy nội địa đạt 370,5 triệu tấn - tăng 11% so với cùng kỳ năm trước. Riêng hàng container đạt 10,52 triệu TEU (đơn vị đo lường tiêu chuẩn dùng để đo sức chứa hàng hóa theo container) trong đó cả xuất khẩu và nhập khẩu đều tăng 14%, còn hàng nội địa tăng 6%. Về cơ cấu, hàng xuất khẩu đạt 71 triệu tấn (tăng 3%), hàng nhập khẩu 95,3 triệu tấn (tăng 9%) và hàng nội địa đạt mức tăng mạnh nhất - 202,9 triệu tấn (tăng 14%).
Tuy nhiên, để duy trì và bứt phá hơn nữa, Việt Nam không thể chỉ trông vào con số đầu tư hay sản lượng hàng hóa. Bài toán cốt lõi vẫn nằm ở con người. Đầu tư vào nguồn nhân lực logistics và cảng biển không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là yếu tố mang tính chiến lược để hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành trung tâm logistics tầm cỡ khu vực và thế giới.
Minh Châu
