Dự báo đáng lo ngại về thời tiết cực đoan
Theo các chuyên gia khí tượng, năm 2025 được dự báo ghi nhận sự gia tăng rõ rệt của các hiện tượng thời tiết cực đoan do tác động của biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh hiện tượng ENSO (hiện tượng tự nhiên có ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống khí hậu trên toàn cầu) đang ở trạng thái trung tính, nhiệt độ toàn cầu tiếp tục xu hướng tăng, kéo theo nắng nóng gay gắt, hạn hán kéo dài, lũ lụt và xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng.
Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cảnh báo: “Nhiệt độ tại nhiều khu vực có thể vượt ngưỡng trung bình nhiều năm. Các tỉnh Bắc bộ và Trung bộ sẽ đối mặt với những đợt nắng nóng khốc liệt, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Ngay từ đầu tháng 6, miền Bắc đã trải qua hai ngày nắng nóng như thiêu đốt với mức nhiệt nhiều nơi vượt 40 độ C”.
Không chỉ nắng nóng, năm 2025 còn chứng kiến những đợt mưa lớn bất thường, gây ra ngập úng, lũ quét và sạt lở đất tại các khu vực miền núi và đô thị. Trong tháng 5, thời tiết tại Bắc bộ và Bắc Trung bộ có sự biến động khó lường. Một số ngày trời trở lạnh bất thường như mùa thu, trong khi miền Bắc hứng chịu nhiều trận mưa lớn, còn Trung bộ ghi nhận hiện tượng mưa lũ hiếm gặp.
Cụ thể, tháng 5 ghi nhận hai đợt không khí lạnh vào các ngày 10 và 24/5, kéo theo mưa lớn diện rộng tại Bắc bộ. Đáng chú ý, tại huyện Bắc Quang (Hà Giang), lượng mưa trong 9 ngày (15 - 23/5) đạt 995mm, với mức cao nhất 268,8mm chỉ trong ngày 21/5.
Tại Hà Tĩnh, mưa lũ đầu mùa vào cuối tháng 5 đã gây thiệt hại nghiêm trọng. Theo Đài Khí tượng thủy văn Hà Tĩnh, chỉ từ nửa đêm 24 đến 5h sáng 25/5, lượng mưa tại nhiều nơi đã vượt 300mm như thị trấn Cẩm Xuyên, hồ Kẻ Gỗ, Thạch Xuân, Kỳ Bắc... Diễn biến thời tiết bất ngờ khiến nhiều người dân phải sơ tán khẩn cấp. Sơ bộ thiệt hại là hơn 2.000 tấn lúa thu hoạch bị ngấm nước, 2.200ha lúa xuân bị ngập úng, gần 12.000 gia súc gia cầm bị cuốn trôi.
Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại các tỉnh Yên Bái, Tuyên Quang, Lào Cai - nơi mưa lớn gây ngập úng và sạt lở, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân. Tại các đô thị vùng đồng bằng và ven biển như Hải Phòng, Quảng Ninh… nguy cơ ngập úng do mưa lớn bất thường cũng ngày càng hiện hữu.
Thiệt hại kinh tế ngày càng nghiêm trọng
Theo Báo cáo mới nhất của Ngân hàng Thế giới (WB) với tựa đề “Việt Nam 2045 - Tăng trưởng xanh hơn: Con đường hướng tới tương lai bền vững”, nếu không có các biện pháp ứng phó quyết liệt, biến đổi khí hậu có thể làm giảm ít nhất 12,5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Việt Nam vào năm 2050. Điều này đe dọa trực tiếp đến mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.
WB chỉ ra 3 kênh tác động chính có thể định lượng: Giảm năng suất lao động do căng thẳng nhiệt, thiệt hại cơ sở hạ tầng và ảnh hưởng đến nông nghiệp. Khảo sát năm 2024 cho thấy, khoảng 75% doanh nghiệp trong ngành may mặc và điện tử - hai lĩnh vực xuất khẩu chủ lực - đặt nhà máy tại các khu vực có nhiệt độ cao thường xuyên. Điều này khiến khoảng 1,3 triệu lao động rơi vào nhóm dễ bị tổn thương do thời tiết khắc nghiệt.
Ngay cả trong kịch bản phát thải trung bình RCP4.5 (phát thải đạt đỉnh vào năm 2040 rồi giảm dần), Việt Nam vẫn được dự báo thiệt hại 9,1% GDP vào năm 2035 và 12,5% vào năm 2050 từ 3 kênh trên. Chưa kể, các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ lụt và triều cường cũng sẽ diễn ra thường xuyên và dữ dội hơn, gây tổn thất nặng nề cho cơ sở hạ tầng, tài sản và tính mạng người dân. WB ước tính, thiên tai có thể khiến Việt Nam mất thêm khoảng 1% GDP mỗi năm, với tổng thiệt hại có thể lên tới 2,5% GDP.
Tại đồng bằng sông Cửu Long - vùng sản xuất gần 50% sản lượng gạo cả nước, mực nước biển được dự báo có thể dâng cao từ 75 đến 100cm vào năm 2050. Nhiều khu vực sẽ bị ngập vĩnh viễn, đe dọa trực tiếp đến sinh kế của hàng triệu nông dân và an ninh lương thực quốc gia.
Thích ứng với thời tiết cực đoan không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực của cơ quan chức năng. Để giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ thành quả phát triển, cần có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị cùng với vai trò chủ động của cộng đồng và khu vực tư nhân.
Các chuyên gia đề xuất một loạt giải pháp đồng bộ như: Xây dựng hạ tầng bền vững trước thiên tai, phát triển hệ thống cảnh báo sớm, quản lý tài nguyên nước hiệu quả và tích hợp nội dung ứng phó biến đổi khí hậu trong mọi chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, cần quy hoạch lại hệ thống phòng chống thiên tai tại các vùng dễ tổn thương như miền núi phía Bắc, nơi thường xuyên xảy ra lũ quét và sạt lở. Bên cạnh đó là tăng cường đào tạo kỹ năng ứng phó cho cộng đồng, nâng cao năng lực chính quyền cơ sở và đầu tư vào các mô hình nông nghiệp thông minh, thích ứng với thời tiết biến đổi.
Biến đổi khí hậu không còn là tương lai xa. Những cơn mưa bất thường, đợt nắng gay gắt hay trận lũ đầu mùa đang gióng lên hồi chuông báo động rõ ràng về một Việt Nam dễ tổn thương. Ứng phó sớm, ứng phó chủ động không chỉ là lựa chọn mà là con đường tất yếu để phát triển bền vững.
Phương Anh
