Báo chí kể chuyện đa phương tiện trong thời đại số

Công nghệ trở thành người kể chuyện báo chí 

Những phóng sự, phản ánh, bản tin chữ đậm đặc đã dần lùi lại, nhường chỗ cho những tác phẩm báo chí đa phương tiện. Người đọc hôm nay, đặc biệt là thế hệ Gen Z (từ 1997 đến 2022) không chỉ đọc báo một cách đơn thuần, họ muốn trải nghiệm, muốn “sống” trong mỗi câu chuyện.  

Để đáp ứng điều đó, các cơ quan báo chí đang tận dụng triệt để sức mạnh của công nghệ hiện đại: Từ trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), đến các nền tảng kể chuyện số như longform (bài viết chuyên sâu, có độ dài lớn, thường từ 1.500 chữ trở lên, nội dung phân tích sâu sắc, nhiều tầng lớp thông tin, giàu cảm xúc hoặc dữ liệu), eMagazine (kết hợp giữa chữ viết, hình ảnh, video, hiệu ứng cuộn để nâng cao trải nghiệm người đọc), podcast (bản tin âm thanh), interactive map (bản đồ tương tác) hay timeline (trình bày sự kiện theo trình tự thời gian). 

Theo nhà báo Trần Ngọc Long, Trưởng phòng Truyền thông Đa phương tiện của Báo điện tử VietnamPlus, kể chuyện đa phương tiện không chỉ là việc gắn thêm ảnh, nhúng video vào bài viết. Đó là việc tái cấu trúc cách thức tiếp cận, kể lại và truyền tải thông tin sao cho sống động, đa chiều và cá nhân hóa nhất cho người đọc. Chẳng hạn, một bài viết về biến đổi khí hậu không còn chỉ là các số liệu khô khan. Với sự hỗ trợ của đồ họa tương tác, bản đồ dữ liệu thời gian thực và lời kể truyền cảm qua podcast, người đọc như được đồng hành trong hành trình khám phá các vùng đất đang chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. 

Là một trong những đơn vị tiên phong đổi mới cách làm báo, trong dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước vừa qua, Báo Nhân Dân đã phát hành cuốn phụ san đặc biệt kể lại lịch sử theo ngôn ngữ của thời đại mới. Với số lượng phát hành kỷ lục lên tới 500.000 bản, phụ san đặc biệt của Báo Nhân Dân đã tạo ra làn sóng quan tâm sâu rộng trong công chúng. Điều đặc biệt là phụ san này không chỉ đơn thuần được đọc mà còn được treo trang trọng trong nhiều lớp học, phòng truyền thống, được sử dụng như giáo cụ trực quan tại nhiều trường học trên cả nước.  

Phụ san gồm các bài viết cô đọng, xúc động về những câu chuyện, nhân vật, chiến dịch quan trọng trong đại thắng mùa xuân 1975, được thể hiện bằng ngôn ngữ hiện đại, dễ hiểu, kết hợp hình ảnh minh họa sáng tạo. Điều này khiến nó không chỉ là một ấn phẩm báo chí mà là sản phẩm giáo dục, văn hóa có giá trị truyền tải cao. Không dừng lại ở bản in, Báo Nhân Dân còn ra mắt chuyên trang thông tin như một bản mở rộng của phụ san, nhằm tăng cường trải nghiệm đa phương tiện cho độc giả. Trang web được thiết kế hiện đại, tích hợp sa bàn 3D tương tác, hình ảnh tư liệu quý và công nghệ VR. Tính năng StoryMap (kể chuyện bằng bản đồ) kết nối địa danh xưa với không gian hiện tại tạo cảm giác sống động cho người đọc như đang hành quân cùng đoàn quân năm xưa. Chuyên trang và phụ san phối hợp nhịp nhàng giữa bản in và kỹ thuật số, tạo thành hệ sinh thái thông tin - trải nghiệm - tương tác mà ít cơ quan báo chí nào hiện nay thực hiện được một cách đồng bộ và hiệu quả đến vậy. 

Còn tại Đài truyền hình Việt Nam, nhà báo   Tạ Bích Loan từng cho biết, các chương trình như: “Café sáng với VTV3”, “Đường lên đỉnh Olympia”, “Tuần phim Tài liệu về Hà Nội”… là sản phẩm báo chí bằng công nghệ. Trợ lý ảo AI được đưa lên sóng, kho phim tài liệu được số hóa và trình chiếu đa nền tảng. Mỗi chương trình không còn đơn thuần là một tiết mục truyền hình mà là sản phẩm truyền thông kỹ thuật số trọn vẹn. Sự tích hợp giữa AI và truyền thông cũng mang đến những hiệu ứng xã hội rõ rệt. Ví dụ điển hình là chương trình “Vẽ lại chân dung liệt sĩ” - nơi AI giúp phục dựng hình ảnh những người đã khuất từ những tư liệu rời rạc. Công nghệ ở đây không chỉ hỗ trợ kỹ thuật mà còn giúp phục hồi cảm xúc, kết nối ký ức và lan tỏa giá trị nhân văn. 

 Hành trình tất yếu của báo chí số 

Theo báo cáo của Hiệp hội Báo chí thế giới (WAN-IFRA), rào cản lớn nhất với báo chí Đông Nam Á là "tư duy dựa trên văn bản" (text-based thinking). Trong khi đó, báo chí hiện đại đòi hỏi tư duy sản phẩm khi mỗi bài viết cần được định hình như một sản phẩm truyền thông hoàn chỉnh với giao diện đẹp, công cụ tương tác mạnh và hành trình trải nghiệm người đọc mượt mà. 

Nhà báo Hà An (nguyên phóng viên báo Điện tử Tổ quốc) cho biết, phóng viên hôm nay không chỉ cần biết viết mà còn phải biết quay, dựng, chỉnh ảnh, kể chuyện qua infographics (đồ họa thông tin), tổ chức dữ liệu… Họ được ví như “ban nhạc một người”, sẵn sàng làm báo ở bất kỳ nền tảng nào. Điều này đòi hỏi đầu tư nghiêm túc vào đào tạo kỹ năng số, tư duy nền tảng và hơn hết là bản lĩnh thích ứng liên tục. Vì vậy, nhiều cơ quan báo chí lớn tại Việt Nam đang tiến hành các chương trình đào tạo nội bộ để nâng cao năng lực số cho đội ngũ. Không ít tòa soạn thậm chí còn thành lập các đơn vị chuyên trách sản xuất eMagazine, podcast hoặc sản phẩm tương tác nhằm bắt kịp xu hướng quốc tế. 

Ứng dụng công nghệ trong báo chí không chỉ là vấn đề công cụ mà là sự thay đổi sâu sắc trong cách tư duy nghề. Khi một câu chuyện có thể kể theo 10 cách khác nhau: Bằng chữ, hình, âm thanh, số liệu, biểu cảm, tương tác thì chọn cách nào chính là nghệ thuật và năng lực của người làm báo hiện đại. Với công nghệ, báo chí không còn bị giới hạn bởi trang giấy hay khung hình truyền thống. Một tác phẩm điều tra có thể đi kèm bản đồ, dữ liệu tra cứu, phỏng vấn đa chiều và cả video cận cảnh hiện trường. Một phóng sự về văn hóa có thể đưa người đọc tham quan ảo lễ hội qua VR, nghe âm nhạc dân gian ngay trên giao diện và tương tác với nhân vật bằng chatbot (trợ lý ảo trò chuyện)… 

Thực tế, bằng công nghệ, sự đổi mới không ngừng, cách “kể chuyện đa phương tiện” chính là chìa khóa để báo chí tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt, truyền cảm và lan tỏa giá trị chân thật trong một thế giới nhiều biến động. Báo chí sẽ không đơn thuần là việc xuất bản tin tức mà đang trở thành quá trình thiết kế trải nghiệm, đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe với trải nghiệm, đòi hỏi sự tương tác của độc giả.  

Theo TS Nguyễn Thị Hạnh, giảng viên Khoa Công nghệ Thông tin và Truyền thông, Trường Đại học Phương Đông, sự phát triển không ngừng của công nghệ đang làm thay đổi sâu sắc cả cách làm báo lẫn thói quen đọc báo tại Việt Nam. Trong đó, công nghệ VR dù vẫn còn mới mẻ với báo chí trong nước song đang từng bước được nghiên cứu, ứng dụng vào nhiều lĩnh vực, mở ra hướng đi tất yếu cho ngành truyền thông hiện đại. 

Nhìn lại tiến trình phát triển báo chí, có thể thấy, báo chí Việt Nam luôn bắt nhịp nhanh với xu hướng toàn cầu. Theo bà Hạnh, để thích ứng với xu thế chuyển đổi số, việc đào tạo báo chí - truyền thông cần có những đổi mới mạnh mẽ. Không chỉ dừng lại ở lý thuyết và mô hình truyền thông truyền thống, chương trình đào tạo Cử nhân Truyền thông đa phương tiện tại Đại học Phương Đông đã tích hợp các công nghệ của cách mạng công nghiệp 4.0 như: AI, VR/AR, blockchain, quảng cáo cá nhân hóa… vào các dự án thực hành. Tiêu biểu, nhà trường đã xây dựng một sản phẩm ứng dụng công nghệ AR vào báo in truyền thống, giúp người đọc tương tác và “quên đi” cảm giác đọc báo theo cách cũ. Đây cũng là trải nghiệm học tập thực tiễn đầy sáng tạo dành cho sinh viên chuyên ngành truyền thông số. 

Không thể phủ nhận rằng, công nghệ đang định hình lại diện mạo báo chí hiện đại. Nhờ sự hỗ trợ của máy tính, điện thoại thông minh và internet, tin tức đến với công chúng nhanh chóng, đa dạng và sinh động hơn bao giờ hết. Công nghệ thực tế ảo còn đi xa hơn: Cho phép người xem “hóa thân” vào nhân vật, hiện diện trong bối cảnh được mô tả và tương tác trực tiếp với các yếu tố trong câu chuyện. Khả năng tái hiện đa chiều và sống động giúp thông tin trở nên gần gũi, dễ cảm thụ hơn, dù đó là chuyên mục vốn bị coi là khô khan như bất động sản hay lịch sử. Rõ ràng, khi những người làm báo sẵn sàng bước ra khỏi lối mòn để đổi mới cách kể chuyện, các tác phẩm báo chí sẽ thực sự chạm đến trái tim bạn đọc.