Gen Z tái hiện lịch sử bằng AI
"Sao đầu mũ" là dự án truyền thông đồng thời là đồ án tốt nghiệp của nhóm sinh viên Khóa 17 chuyên ngành truyền thông đa phương tiện trường Đại học FPT với mục tiêu đưa lịch sử đến gần hơn với giới trẻ, tôn vinh các anh hùng dân tộc và làm mới cách kể về lịch sử thông qua công nghệ hiện đại. Được thực hiện từ tháng 6 đến 9/2025, nhóm sinh viên trường Đại học FPT sử dụng AI phục dựng hơn 200 bức ảnh chiến tranh, sản xuất loạt video tài liệu ngắn, mang lịch sử đến gần hơn với giới trẻ.
Ý tưởng về “Sao đầu mũ” được hình thành từ khoảnh khắc nhóm nghe câu nói của Đại tướng Phan Văn Giang, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng: "Trên đầu đội mũ có sao, vai đeo quân hàm, nặng gánh với nước non, bảo vệ vững chắc Tổ quốc”. Từ hình ảnh người lính đội mũ có ngôi sao mang trên đầu lý tưởng sống vì dân, vì nước, nhóm quyết định chọn tên “Sao đầu mũ” vừa có chiều sâu, vừa mang tính biểu tượng.
Chiến dịch “Sao đầu mũ” nổi bật với loạt phim tài liệu ngắn mang tên “Sao trên chiến trận” gồm 4 tập, ghi lại lời kể của các cựu chiến binh về cuộc đời, chặng đường hoạt động cách mạng và ký ức thời chiến. Mỗi thước phim là lát cắt lịch sử được tái hiện dưới góc nhìn giàu cảm xúc. Bên cạnh đó là hàng trăm bức ảnh được phục dựng sống.
Để nội dung trở nên sống động và dễ tiếp cận hơn với khán giả trẻ, nhóm thực hiện ứng dụng AI trong quá trình sản xuất. Những đoạn phim tư liệu đen trắng được phục dựng, xử lý kỹ thuật số để làm rõ chi tiết, bổ sung màu sắc và chuyển động. Những hình ảnh này được lồng ghép khéo léo vào phần kể chuyện, góp phần tái hiện chân thực bối cảnh lịch sử, đồng thời tăng tính hấp dẫn về mặt thị giác.
Nguyễn Hữu Trường, sinh viên Trường đại học FPT, thành viên chính của nhóm cho biết, dự án “Sao đầu mũ” tập trung vào việc phục dựng tư liệu về lực lượng Biệt động Sài Gòn. Để hiện thực hóa ý tưởng, nhóm sử dụng nhiều công cụ xử lý hình ảnh bằng AI tạo chuyển động và việc phục dựng ảnh phải trung thực với lịch sử. Mỗi ảnh phục dựng đều được đối chiếu với nhân vật thật hoặc thân nhân để bảo đảm không bị “tô vẽ” khác đi. Sự kết hợp giữa công nghệ và cảm xúc đã làm nên một hình thức bảo tồn ký ức rất hiệu quả.
Nhóm phục dựng hơn 200 bức ảnh, ghi lại hơn 20 câu chuyện của các chiến sĩ biệt động, anh hùng lực lượng vũ trang bằng hình ảnh, lời kể và các yếu tố đa phương tiện. Loạt video được đăng tải trên mạng xã hội như Facebook, TikTok thu hút hơn 2 triệu lượt xem trên tất cả các nền tảng.
Không chỉ dừng lại ở nền tảng số, chiến dịch còn tổ chức triển lãm tương tác “A Symphony of 45-05-25” tại Bảo tàng Biệt động Sài Gòn - Gia Định, khai mạc cuối tháng 7 nhân Ngày Thương binh - Liệt sĩ. Triển lãm gây chú ý với mô hình trải nghiệm “hành trình nhập ngũ”, trong đó khách tham quan thực hiện bài kiểm tra nhanh, được giao vai trò chiến sĩ biệt động và “hành quân” qua các trạm trưng bày hiện vật theo hình thức tương tác trực tiếp.
Kết thúc chiến dịch “Sao đầu mũ”, nhóm đang phát triển nội dung tiếp theo với tên gọi “Chuyện của người mang mật danh”, tập trung vào các chiến sĩ tình báo, quân y, giao liên hoạt động bí mật trong kháng chiến. Bên cạnh đó, nhóm lên kế hoạch hợp tác cùng các trường học và bảo tàng để tích hợp AI vào bài giảng lịch sử, đồng thời mở rộng mô hình trải nghiệm thực tế cho học sinh sinh viên.
Dự án “Sao đầu mũ” là minh chứng cho thấy giới trẻ hôm nay không hề thờ ơ với lịch sử. Họ chỉ cần một cách kể chuyện phù hợp để được kết nối với quá khứ. Đây cũng là lời khẳng định mạnh mẽ về trách nhiệm của thế hệ trẻ hôm nay trong việc giữ gìn, kể lại và lan tỏa những ký ức không thể lãng quên của dân tộc. “Những người lính năm xưa đã tạo nên hòa bình hôm nay. Dự án là lời tri ân và cũng là cách để thế hệ chúng em không quên những hy sinh đó”, Hữu Trường chia sẻ.
Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa
AI cũng đang mở ra cơ hội mới cho việc bảo tồn và lan tỏa các giá trị di sản văn hóa khi hỗ trợ tái tạo, số hóa di tích, di sản, tác phẩm nghệ thuật, giúp quảng bá rộng rãi các giá trị này đến với cộng đồng.
Theo TS Phạm Việt Long, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển, AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tư liệu lịch sử và công trình kiến trúc bằng công nghệ quét 3D, giúp lưu giữ và tái tạo các di sản có nguy cơ bị mai một. Đồng thời AI có thể phân tích và xử lý dữ liệu từ các tài liệu cổ, giúp dịch thuật, phục hồi nội dung bị hư hại, thậm chí tái hiện những nét văn hóa đã bị lãng quên.
Điển hình có thể kể đến dự án phục dựng bức tranh nổi tiếng “Thăng đường nhập thất” của danh họa Victor Tardieu vào cuối năm 2024. Đây là bức họa khổng lồ với kích thước 11mx7m, được vẽ theo phong cách phương Tây nhưng nội dung tác phẩm hoàn toàn mang chất Việt. Nói về dự án phục dựng bức tranh này, giảng viên Trường Khoa học liên ngành và nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội, TS Trần Hậu Yên Thế cho biết: “Bức tranh đã phản ánh sự giao thoa văn hóa Đông - Tây với hơn 200 nhân vật, nhiều trong số đó là các nhân vật có thật và có địa vị trong xã hội đương thời. Không chỉ là tác phẩm nghệ thuật, bức tranh còn là tài liệu lịch sử quý giá, cung cấp cái nhìn toàn cảnh về xã hội phương Đông dưới ảnh hưởng của phương Tây như hệ thống vật dụng, phương tiện giao thông, dạng thức kiến trúc, đặc điểm địa lý, giống cây trồng, vật nuôi, trang phục… Bằng sự tiến bộ thần tốc của AI, việc làm sống lại những tác phẩm mỹ thuật để đưa đến công chúng là hoàn toàn trong khả năng”.
Không chỉ có vậy, trong bối cảnh phát triển của các nền tảng trực tuyến, AI đã góp phần thay đổi cách thức du lịch và giáo dục liên quan đến di sản văn hóa. AI kết hợp với các công nghệ như thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) giúp du khách có thể trải nghiệm các di sản văn hóa mà không cần phải đến trực tiếp.
TS Phạm Việt Long cho rằng, không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch, giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, dù có nhiều tiềm năng, việc ứng dụng AI vẫn đối mặt với không ít thách thức trong việc lan tỏa giá trị di sản văn hóa. Một trong những trở ngại lớn nhất là vấn đề dữ liệu. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức, vì AI có thể mắc lỗi trong việc hiểu ngữ cảnh hoặc làm sai lệch ý nghĩa gốc. AI cũng có thể gặp khó khăn trong việc dịch thuật cổ ngữ hoặc các ngôn ngữ có ít tài liệu học thuật.
Ngoài ra, còn có vấn đề bản quyền và đạo đức trong việc sử dụng AI. Sử dụng AI tái tạo các tác phẩm nghệ thuật, hình ảnh, âm thanh có thể làm dấy lên những tranh luận về quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, nếu không được kiểm soát chặt chẽ, AI có thể vô tình tạo ra những nội dung sai lệch hoặc làm mất đi tính nguyên bản của di sản văn hóa.
Do đó, theo TS Phạm Việt Long “cần có các quy định pháp lý rõ ràng về bản quyền và đạo đức trong ứng dụng AI vào di sản văn hóa. Các tổ chức quản lý di sản nên phát triển những hướng dẫn và chính sách kiểm soát AI, đảm bảo rằng công nghệ này phục vụ cho mục tiêu bảo tồn thay vì thương mại hóa một cách thiếu kiểm soát”. Đồng quan điểm, TS Trần Hậu Yên Thế cho rằng, việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản giúp di sản tiếp cận với công chúng một cách mới mẻ, gần gũi và hiệu quả. Song bên cạnh đó cũng cần cân nhắc khi ứng dụng AI, tránh làm mất đi tính nguyên bản của di sản.
Diệu Ngọc
