Cầu nối giữa chính sách và nhận thức cộng đồng
Đảng và Nhà nước đã không ngừng cụ thể hóa các quan điểm về bình đẳng giới bằng hệ thống pháp luật và chính sách toàn diện. Hiến pháp năm 2013, Luật Bình đẳng giới năm 2006 và Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021 - 2030 là những nền tảng pháp lý quan trọng, tạo hành lang thuận lợi để báo chí triển khai công tác truyền thông về giới một cách bài bản, có định hướng.
Đặc biệt, Chương trình truyền thông quốc gia về bình đẳng giới đến năm 2030 (Quyết định số 1790/QĐ-TTg ngày 23/10/2021) xác định rõ 7 nhóm nhiệm vụ, trong đó nhấn mạnh việc “xây dựng và áp dụng Bộ chỉ số về giới trong truyền thông”; đồng thời “nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ truyền thông, phóng viên, biên tập viên”. Đây chính là kim chỉ nam để các cơ quan báo chí coi truyền thông bình đẳng giới là nhiệm vụ chính trị, song hành cùng công cuộc đổi mới đất nước.
Theo Báo cáo tổng kết 10 năm thực hiện Luật Bình đẳng giới, truyền thông đại chúng tại Việt Nam đã góp phần quan trọng trong việc thay đổi cách nhìn nhận về vai trò giới. Hình ảnh người phụ nữ tự tin khẳng định bản thân trong công việc, đồng hành cùng nam giới trong việc chia sẻ trách nhiệm gia đình đã ngày càng hiện diện rõ nét trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tỷ lệ phụ nữ tham gia vào các hoạt động văn hóa, tiếp cận thông tin và tri thức không ngừng tăng, cho thấy hiệu quả lan tỏa từ công tác truyền thông.
TS Nguyễn Thị Thanh Thủy, Phó Trưởng khoa Truyền thông đa phương tiện, Học viện Phụ nữ Việt Nam nhận định: “Báo chí cách mạng Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trong truyền thông về bình đẳng giới, góp phần thay đổi nhận thức, hành vi ở mọi cấp, mọi ngành, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội”.
Không chỉ dừng lại ở việc tôn vinh những phụ nữ thành đạt, báo chí ngày càng khẳng định vai trò của phụ nữ như những chủ thể kiến tạo xã hội. Từ các nữ chính khách, nhà khoa học, doanh nhân đến những phụ nữ bình dị với nghị lực sống phi thường, tất cả được khắc họa chân thực, truyền cảm hứng mạnh mẽ. Những hình mẫu đa dạng ấy giúp công chúng, đặc biệt là giới trẻ, hình thành cái nhìn khách quan, tiến bộ hơn về vai trò giới trong xã hội hiện đại.
Bên cạnh đó, báo chí cũng từng bước mở rộng phạm vi truyền thông, chú trọng phản ánh cuộc sống và khát vọng của cộng đồng LGBTQ+ (Xu hướng tính dục khác) cùng các nhóm yếu thế khác. Việc đưa họ lên mặt báo, truyền hình với tư cách là chủ thể thay vì chỉ là đối tượng mô tả đã thể hiện bước tiến rõ rệt trong tư duy làm báo hiện đại. Qua đó, công chúng tiếp cận được những góc nhìn nhân văn, toàn diện hơn về sự đa dạng giới và tinh thần bao trùm trong phát triển xã hội.
Hướng tới nền báo chí nhân văn, bao trùm
Theo Báo cáo năm 2024, chỉ số bình đẳng giới của Việt Nam đứng thứ 72 trong tổng số146 quốc gia - thứ hạng tương đối cao trong khu vực. Tỷ lệ nữ đại biểu Quốc hội đạt 30,26%, thuộc nhóm dẫn đầu châu Á - Thái Bình Dương. Phụ nữ chiếm 46,8% lực lượng lao động cả nước, trong đó tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của nữ đạt 62,4%. Đặc biệt, tỷ lệ doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ đạt 28,2%. Ngày càng nhiều nữ doanh nhân và giám đốc điều hành người Việt được ghi nhận, vinh danh tại các diễn đàn kinh tế quốc tế.
Những con số biết nói này không chỉ phản ánh sự tiến bộ trong hệ thống chính sách mà còn cho thấy vai trò thiết yếu của báo chí trong việc nâng cao nhận thức, khơi dậy khát vọng cống hiến và thúc đẩy phụ nữ mạnh dạn bứt phá ra khỏi các khuôn mẫu giới truyền thống để khẳng định vị thế trong mọi lĩnh vực của đời sống.
Năm 2024 đánh dấu cột mốc quan trọng khi lần đầu tiên Việt Nam tổ chức Giải Báo chí toàn quốc về Bình đẳng giới, sự kiện nhằm tôn vinh những tác phẩm xuất sắc trong thúc đẩy mục tiêu phát triển bền vững. Đây cũng là lời khẳng định mạnh mẽ vai trò của báo chí trong xây dựng một xã hội công bằng, tiến bộ, nơi phụ nữ và trẻ em được bảo vệ, phát triển toàn diện.
Trong thời đại số, báo chí truyền thống không còn là kênh duy nhất truyền tải thông tin mà phải song hành, thậm chí cạnh tranh với mạng xã hội - nơi gần 80 triệu người Việt đang tham gia hàng ngày. Điều này mở ra cơ hội lớn cho việc lan tỏa thông điệp về bình đẳng giới, đồng thời đặt ra thách thức mới về kiểm chứng thông tin, ngăn chặn định kiến giới lan truyền qua các nền tảng số. Trong bối cảnh đó, báo chí cần phát huy vai trò “người gác cổng” cung cấp thông tin chính xác, định hướng dư luận đúng đắn, đấu tranh với những biểu hiện lệch chuẩn và phản cảm liên quan đến giới.
Cùng với đó, việc xây dựng đội ngũ phóng viên, biên tập viên có hiểu biết về giới, bản lĩnh nghề nghiệp, tư duy phản biện và nhạy cảm giới là điều kiện tiên quyết; cần lồng ghép yếu tố giới vào toàn bộ quy trình sản xuất nội dung báo chí từ chọn đề tài, phỏng vấn, biên tập đến xuất bản. Ngôn ngữ sử dụng cũng cần trung tính, tránh định kiến hoặc mô tả khuôn mẫu giới. Hình ảnh minh họa cần phản ánh đa dạng thực tiễn, tránh vô tình củng cố thiên kiến giới đã lỗi thời.
Không thể phủ nhận, báo chí chính là lực lượng tiên phong trong hành trình thúc đẩy bình đẳng giới ở Việt Nam. Với sức mạnh của thông tin, khả năng định hướng dư luận và lan tỏa giá trị, báo chí đã và sẽ tiếp tục đồng hành cùng xã hội trong hành trình kiến tạo một tương lai không ai bị bỏ lại phía sau. Tiến trình bình đẳng giới vẫn còn những chặng đường dài. Nhưng với sự tiếp sức của báo chí, một nền báo chí nhân văn, bao trùm, trách nhiệm và chuyên nghiệp, hành trình ấy sẽ ngày càng rộng mở, đưa Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển vì con người, vì công bằng và vì một xã hội tiến bộ.
Châu Anh
