Khoảng trống lớn về nhà ở an toàn trong lũ
Theo Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), hiện có hơn 110.000 hộ gia đình ở các tỉnh ven biển Việt Nam vẫn chưa có nhà ở an toàn chống chịu thiên tai. Riêng khoảng 30.000 hộ nghèo cần được hỗ trợ xây dựng nhà phòng tránh bão, lũ theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025. Nhà nước và các tổ chức quốc tế đã hỗ trợ xây dựng hàng chục nghìn căn nhà an toàn, song con số ấy vẫn quá khiêm tốn so với nhu cầu thực tế.
Việc đầu tư vào nhà ở an toàn và có khả năng thích ứng với bão lũ vẫn đối mặt với nhiều rào cản. Thách thức lớn nhất là chi phí và khả năng chi trả. Theo giới chuyên gia, xây dựng một ngôi nhà chống chịu bão lũ thường có chi phí cao hơn 15 - 30% so với xây dựng thông thường, đây là một rào cản gần như không thể vượt qua đối với người dân vùng khó khăn. Để giải quyết, cần có cơ chế trợ giá vật liệu hoặc hỗ trợ lãi suất vay vốn để giảm gánh nặng chi phí ban đầu cho các hộ gia đình yếu thế.
Mặt khác, việc thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ và bắt buộc trên diện rộng cũng là một vấn đề. Tại Việt Nam, các chương trình nhà ở an toàn (như các dự án của UNDP) chủ yếu tập trung vào đối tượng hộ nghèo ở vùng ven biển. Điều này là thiết yếu về mặt an sinh, nhưng nó để lại một khoảng trống lớn là hàng triệu hộ gia đình trung lưu và cận trung lưu tự xây dựng nhà ở vẫn chưa tuân thủ một tiêu chuẩn chống bão lũ bắt buộc và nghiêm ngặt.
Ngược lại, các quốc gia như Nhật Bản hay thậm chí các nước Đông Nam Á thường xuyên chịu bão như Philippines, có xu hướng tích hợp các quy định về tải trọng gió, động đất vào Quy tắc Xây dựng Quốc gia áp dụng cho tất cả các loại công trình. Điều này tạo ra một "vành đai bảo vệ" rộng hơn, không chỉ cho người nghèo mà cho toàn bộ cộng đồng.
Nhà phao chống lũ giúp người dân ứng phó với thiên tai lũ lụt.
Phòng ngừa: Chiến lược kinh tế và an sinh
Theo ThS, Lưu Lê Hường (Viện Chiến lược, Chính sách NN&MT), chi phí phòng ngừa luôn thấp hơn nhiều so với chi phí khắc phục. Đầu tư vào hạ tầng chống chịu thiên tai không chỉ là nghĩa vụ an sinh xã hội, mà còn là chiến lược kinh tế thông minh, bảo đảm sự ổn định và tăng trưởng dài hạn.
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã từng bước xây dựng chiến lược quản lý rủi ro thiên tai theo hướng phòng ngừa. Các cơ quan khí tượng thủy văn nâng cao năng lực cảnh báo sớm, cung cấp dự báo định lượng theo từng lưu vực. Các tỉnh miền Trung chuẩn bị kế hoạch di dời dân trong vòng 48 - 72 giờ trước khi bão đổ bộ. Miền Bắc vận hành liên hồ chứa lớn để đón lũ, giảm áp lực hạ du; miền Nam phối hợp quản lý lưu vực Mekong, hạn chế ngập úng.
Về kinh tế, Chính phủ chú trọng quỹ dự phòng, bảo hiểm rủi ro thiên tai, tín dụng ưu đãi cho nông dân, đầu tư hạ tầng chống lũ, kè sông, đê biển, hệ thống thoát nước đô thị. Về xã hội, nhiều địa phương đẩy mạnh tập huấn cộng đồng, hỗ trợ sinh kế sau thiên tai, đặc biệt chú trọng nhóm dễ tổn thương như trẻ em, phụ nữ, người cao tuổi.
Đầu tư vào công nghệ dự báo hiện đại được xem là “chìa khóa vàng” để nâng cao khả năng ứng phó. Mô hình dự báo mưa, bão, lũ tích hợp dữ liệu viễn thám, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn đang được áp dụng để tăng độ chính xác, thậm chí theo dõi theo thời gian thực đến từng xã, thôn. Hệ thống cảnh báo qua điện thoại và mạng xã hội giúp người dân tiếp cận thông tin nhanh chóng, giảm thiểu rủi ro.
Quản lý rủi ro thiên tai cũng cần gắn với quy hoạch phát triển bền vững. Các đô thị phải tích hợp hệ thống thoát nước thông minh, không gian xanh, hồ điều hòa; các vùng núi cần tái định cư an toàn, hạn chế xây dựng ở khu vực nguy cơ sạt lở. Hạ tầng giao thông, nông nghiệp, công trình đê điều, kè biển cần được thiết kế theo tiêu chuẩn chống chịu thiên tai cấp độ cao.
PGS, TS Trần Lê Lựu (Đại học Việt Đức) nhấn mạnh thêm: Cần quy hoạch hợp lý nhà ở vùng núi, phủ xanh đồi trọc, lắp đặt rọ đá, lưới sắt chống sạt trượt; khảo sát nguy cơ lũ quét trước mùa mưa bão và có kế hoạch sơ tán, diễn tập. Công tác dự báo, cảnh báo sớm mưa, lũ, lũ quét, sạt lở đất phải trở thành nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu.
Đầu tư vào nhà ở và hạ tầng chống chịu bão lũ không còn là gánh nặng, mà là lựa chọn chiến lược cho an sinh và kinh tế. Bởi lẽ, trong một thế giới biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, an toàn chính là nền tảng bền vững nhất cho sự phát triển.
Minh Châu
