Mức sinh xuống thấp kỷ lục
Đề cập đến thực trạng dân số Việt Nam, Bộ Y tế cho biết mức sinh trên toàn quốc có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (2022), 1,96 con/phụ nữ (2023) và 1,91 con/phụ nữ (2024) - thấp nhất trong lịch sử và được dự báo tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo.
Nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039 Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm.
Theo Bộ Y tế, trong 2 thập kỷ, mức sinh khu vực thành thị xuống dưới mức sinh thay thế, dao động quanh 1,7 - 1,8 con/phụ nữ, mức sinh khu vực nông thôn luôn cao hơn mức sinh thay thế, ở mức 2,2 - 2,3 con/phụ nữ, nhưng đến năm 2024 đã giảm dưới mức sinh thay thế là 2,08 con/phụ nữ.
Có 2/6 vùng kinh tế - xã hội có mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế là Đông Nam bộ và đồng bằng sông Cửu Long; 2/6 vùng mức sinh có mức sinh cao trên mức sinh thay thế là trung du miền núi phía Bắc và Tây Nguyên.
Mức sinh khác biệt giữa các đối tượng theo trình độ học vấn và mức sống. Trong đó, mức sinh cao hơn ở nhóm phụ nữ nghèo và trình độ học vấn thấp; mức sinh thấp hơn ở nhóm phụ nữ có thu nhập cao hơn và trình độ học vấn cao hơn.
Đáng chú ý, mất cân bằng giới tính khi sinh trở thành thách thức. Năm 2006, tỷ số giới tính khi sinh ở mức 109,8 bé trai/100 bé gái sinh ra sống - vượt ngưỡng cân bằng tự nhiên (103-107); năm 2015 là 112,8; năm 2024 là 111,4. Như vậy, tỷ số giới tính khi sinh luôn ở mức cao.
Dự báo, nếu tỷ số giới tính khi sinh vẫn giữ nguyên như hiện nay, Việt Nam sẽ dư thừa 1,5 triệu nam giới 15 - 49 tuổi vào năm 2039. Con số này sẽ tăng lên 2,5 triệu vào năm 2059.
“Điều đó dẫn tới nguy cơ phá vỡ cấu trúc gia đình, một bộ phận nam giới sẽ phải kết hôn muộn, không có khả năng kết hôn, gia tăng tình trạng buôn bán phụ nữ, trẻ em gái mại dâm, bạo hành giới, tội phạm xuyên quốc gia...”, Bộ Y tế lo ngại.
Nguyên nhân của những thực trạng trên, theo các chuyên gia là do điều kiện sống được cải thiện, học vấn nâng cao, khiến người trẻ, đặc biệt là phụ nữ tập trung phát triển sự nghiệp, tìm kiếm thu nhập cao hơn, kết hôn và sinh con muộn, sinh ít hoặc không sinh con.
Đáng chú ý, sức ép kinh tế đối với một gia đình trẻ như chi phí sinh hoạt, nuôi dưỡng và giáo dục con cái từ khi sinh ra đến khi trưởng thành ngày càng cao. Điều này khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ phải cân nhắc, chọn sinh con muộn, sinh ít con hoặc không sinh con…
Mức sinh tại Việt Nam xuống thấp kỷ lục
Hỗ trợ tài chính hơn 5.300 tỷ đồng để duy trì mức sinh thay thế
Để ứng phó với tình trạng trên, Bộ Y tế đề xuất nhiều biện pháp cụ thể với tổng ngân sách dự kiến hơn 5.365 tỷ đồng. Cụ thể, các chính sách mang tính đột phá nhằm duy trì mức sinh thay thế như nghỉ thêm một tháng ngoài thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản; nghỉ thêm 5 ngày làm việc ngoài thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản khi vợ sinh con. Chi hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật khi phụ nữ sinh con, sinh đủ 2 con, sinh đủ 2 con trước 35 tuổi. Hỗ trợ chi phí ăn đối với trẻ em học mầm non; miễn, giảm chi phí khám thai định kỳ...
Trong đó, chi hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật khi phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi là 650 tỷ đồng. Hỗ trợ phụ nữ sinh con thứ 2 nghỉ thêm một tháng (ngoài thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản), dự kiến 1.312 tỷ đồng. Miễn, giảm chi phí khám thai định kỳ khoảng 24,3 tỷ đồng.
Riêng chính sách hỗ trợ tài chính cho các bố mẹ sinh 2 con gái, Bộ Y tế dự kiến khoảng 151,8 tỷ đồng. Biện pháp này nhằm khuyến khích và kiểm soát tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Bộ cũng hỗ trợ tiền tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân, sàng lọc trước sinh, sơ sinh... với tổng kinh phí hàng nghìn tỷ đồng.
Theo Bộ Y tế, việc hỗ trợ kể trên sẽ giúp phụ nữ có thêm thời gian nghỉ chăm con; nam giới hỗ trợ gia đình; giảm chi phí trong quá trình mang thai, sinh con; khuyến khích sinh đủ hai con, đặc biệt là sinh đủ 2 con trước 35 tuổi.
Ngoài ra, để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, Bộ Y tế đề xuất đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư. Đồng thời, đình chỉ có thời hạn đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng, trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính theo quy định của Bộ Y tế.
Duy Anh
