NSƯT Hà Phương và bản tin chiến thắng 1975

Bản tin chiến thắng được phát trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam (TNVN) ngày 30/4/1975 đánh dấu khoảnh khắc lịch sử trọng đại trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Nhớ lại thời khắc không bao giờ quên, Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) Hà Phương đã kể lại cảm xúc của mình và các đồng nghiệp khi nhận được bản tin chiến thắng.

Câu chuyện về bản tin đặc biệt

NSƯT Hà Phương, nguyên Trưởng phòng Phát thanh viên (Đài TNVN), dù đã gần 85 tuổi nhưng ký ức về những ngày kỷ niệm lớn của dân tộc như dịp 30/4 với ông vẫn còn nguyên vẹn. “Ngày đó để đọc được tin tức trên làn sóng phát thanh, chúng tôi đã được tập luyện nhiều lần. Đặc biệt là sự chỉ đạo trực tiếp từ lãnh đạo Đài TNVN, trong đó trực tiếp là đồng chí Trần Lâm, Tổng giám đốc đầu tiên của Đài TNVN, người khai sinh ra Đài TNVN”, ông chia sẻ.

Trong dịp 30/4/1975, đồng chí Trần Lâm đã chỉ đạo đội ngũ phát thanh viên bám sát diễn biến các chiến trường giải phóng miền Nam, đặc biệt là trận chiến đầu tiên quân Giải phóng miền Nam tiến vào giải phóng Buôn Ma Thuột, từ ngày 4/3 đến 3/4/1975. Lúc này, tất cả phát thanh viên trực chiến 24/24, không nghỉ phép, nghỉ bù. “Mặc dù chúng tôi đã đọc nhiều bản tin, tập dượt qua nhiều chương trình phát thanh khác nhau nhưng lần này hoàn toàn khác. Từ trận chiến giải phóng Buôn Ma Thuột, chúng tôi liên tục đưa tin chiến thắng. Theo diễn biến từng giờ một, lúc bấy giờ Đài TNVN là cơ quan truyền thông duy nhất của đất nước truyền thông tin nhanh nhất, vì báo in vẫn còn hạn chế, phát hành chậm.

Vì thế cán bộ nhân viên của Đài ăn ngủ tại chỗ, mọi người thường ngủ trên ghế băng ở căn phòng chỉ 15m2 trên tầng 3 tại 59 Bà Triệu. Bất cứ lúc nào có thông tin mới là lập tức có cán bộ phát thanh viên tiếp nhận ngay, phản ánh liên tục từng giờ chiến thắng ở các vùng chiến sự ở miền Nam. Trung bình một ngày có 2 người trực tin đột xuất, các tin này thường không có nhạc hiệu, không giới thiệu, chỉ nói câu dẫn: “Các bạn nghe tin chúng tôi vừa nhận được”. Đó là đọc trực tiếp hay còn gọi là đọc thẳng.

Cũng theo NSƯT Hà Phương, với những sự kiện quan trọng, bao giờ lãnh đạo Đài cũng chọn lựa rất kỹ phát thanh viên có nhiều năm kinh nghiệm, như Trưởng phòng Phát thanh viên Nguyễn Thơ - người đã làm phát thanh viên từ năm 1946 khi Đài chuyển lên Việt Bắc. Đây là một giọng nghị luận, chính luận đặc biệt hay. Ngoài ra còn có phát thanh viên Tuyết Mai, giọng đọc mà đến giờ chưa ai có chất giọng như thế.

Với sự kiện ngày 30/4/1975, NSƯT Hà Phương nhớ lại: "Thời điểm trưa 30/4, bên quân đội cũng như TTXVN và Đài Phát thanh Giải phóng lần lượt có tin quân đội ta đã vào Dinh Độc Lập. Đồng chí Trần Lâm xem xét một cách cẩn trọng vì đây là tin rất quan trọng nên đã có thời gian so sánh, đối chiếu thông tin với Tổng cục Chính trị, bên quân huấn, TTXVN. Lúc này, chúng tôi cũng rất hồi hộp vì tin chưa chính thức, chưa đầy đủ.

Chờ từ đó đến chiều, đích thân đồng chí Trần Lâm đi xe mang “Bản tin chiến thắng” được in lên một trang rưỡi giấy pơ luya từ Quán Sứ sang 59 Bà Triệu. Lúc ấy, chúng tôi không cầm được nước mắt, các phát thanh viên đều mong muốn lọt vào “tầm ngắm” để được đọc tin quan trọng này. Cuối cùng, hai phát thanh viên là Nguyễn Thơ và Tuyết Mai được lựa chọn để đọc bản tin".

Thời điểm đó, 2 phát thanh viên Nguyễn Thơ và Tuyết Mai thay nhau đọc nội dung: “Theo Thông tấn xã Giải phóng… Đúng 11 giờ 30 phút ngày 30/4/1975, cờ Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã tung bay trên nóc Phủ Tổng thống ngụy quyền và ở khắp thành phố. Thành phố Sài Gòn mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại đã hoàn toàn giải phóng”.

Bản tin phát sóng với giọng đọc của 2 phát thanh viên là lời xác tín đầu tiên gửi đi từ trái tim Thủ đô đến toàn dân tộc. Hiện Trung tâm Sản xuất và Lưu trữ chương trình - Đài TNVN vẫn lưu giữ băng thu âm “Bản tin chiến thắng” phát sóng ngày 30/4/1975, với giọng đọc của phát thanh viên Nguyễn Thơ và Tuyết Mai.

Ngay sau bản tin, Đài TNVN còn có bài bình luận cũng phát vào chiều 30/4/1975. Bản tin được phát thanh viên Trần Phương đọc có tựa đề “Cả nước ôm hôn TPHCM rực rỡ tên vàng”. Những bản tin quan trọng đó là những tin chính thức về giải phóng miền Nam.

Người “truyền lửa” phát thanh  

NSƯT Hà Phương cũng là tác giả của giọng đọc huyền thoại: “Đây là TNVN, phát thanh từ Hà Nội…”. 

NSƯT Hà Phương cho biết, những tiếng thân quen đã in dấu suốt 80 năm Phát thanh TNVN trong cả ngàn vạn đêm ngày. Mỗi khi mở đầu chương trình Thời sự, bản nhạc “Diệt phát xít” lại vang lên cùng lời xướng dõng dạc, tự hào, thân quen với người dân Việt: “Đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội…”. Đã có 3 giọng đọc của 3 thế hệ phát thanh viên nối tiếp đọc lời xướng danh dự ấy để biểu cảm từng chặng đường khác nhau trên hành trình giành lại và giữ gìn độc lập - tự do của Tổ quốc. 

11 giờ 30 phút ngày 7/9/1945 tại số nhà 8 Đinh Lễ xưa của Hà Nội, Đài tiếng nói Việt Nam ra mắt đồng bào cả nước và ông Nguyễn Văn Nhất vinh dự đọc lời xưng danh: “Đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, Thủ đô nước Việt Nam dân chủ cộng hòa”. Sau ngày giải phóng Thủ đô, “giọng đọc vàng” của các nghệ sĩ Việt Khoa, Nguyễn Thơ và giọng nữ Tuyết Mai đã đọc lời xướng theo hai biểu cảm khác nhau với cảm hứng nghệ thuật tuyệt vời: “Đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Phát trên các làn sóng 19, 31, 49 và 297 mét”.  

Bước sang thời kỳ đổi mới và hội nhập, diện mạo làn sóng phát thanh cần thể hiện rõ sự chuyển biến lớn lao và đa dạng ấy, vẫn là danh xưng của Đài từng in sâu vào tâm tưởng thính giả cả nước nhưng phải đọc lại bằng giọng điệu mới để thể hiện sắc thái nhẹ nhàng hơn, hòa hợp với bạn bè, thính giả bốn phương. Hà Phương lúc đó là Trưởng phòng Phát thanh viên và nữ NSƯT Hoàng Yến đã vinh dự được Đài chọn đọc lại lời xướng để làm mới nhạc hiệu. Việc làm mới những khuôn mẫu nghệ thuật đã được định hình vốn khó khăn nhưng để đạt được yêu cầu thể hiện sắc thái mới của 6 chữ quá quen thuộc “Đây là tiếng nói Việt Nam” bấy nhiêu năm lại càng phải suy nghĩ. Rất may là sau hơn chục lần tập với nhau, lời xướng mang sắc thái mới đã được chọn phát sóng 30 năm nay. 

Những giai thoại về Hà Phương có nhiều. Lần ấy trong phòng thu, người biên tập viên trẻ không hài lòng với bản đọc của phát thanh viên khác đã lẳng lặng đưa Hà Phương đọc lại bài nghiên cứu về nghệ thuật tuồng. Đó là bản đọc “xương xẩu” với bất cứ phát thanh viên nào. Từ trang giấy kín chữ, câu cú nghiên cứu trúc trắc, khô khan qua lời của người đọc thành những nói lối, những phách, nhịp, những tiếng trống chầu… không gian qua tiếng loa phòng thu như biến thành sân khấu tuồng sống động. Tiếng đọc đã dứt, khi biên tập viên còn chưa hết kinh ngạc, Hà Phương vội đi sang phòng đọc khác.  

Cầm lại văn bản, người biên tập trẻ còn kinh ngạc hơn khi nhận ra bản in đó bị lỗi, câu văn què cụt, thiếu giữa đoạn. Không ngờ Hà Phương đã vừa đọc, vừa cảm văn bản, vừa cắt nhanh như một biên tập lành nghề, tạo trọn câu vẹn ý, khiến người nghe cuốn theo không gian hấp dẫn mà ông đã “vẽ” qua làn sóng. Từng là phóng viên thời sự của Đài trước khi bước vào nghiệp phát thanh viên, có vốn văn hóa sâu rộng nên Hà Phương là một cây bút sắc sảo. Ông viết truyện ngắn, tạp bút, chuyện chữ nghĩa cũng để chia sẻ tâm tư về cuộc đời và chở nặng “đạo” phát thanh mà ông luôn gánh trên vai. Bên cạnh đó, ông còn là người thầy “nghề tiếng” tận tâm, đào tạo nhiều lứa phát thanh viên sau này. 

NSƯT Hà Phương nhẩm tính từ khi lập nghiệp bằng nghề báo phát thanh năm 1964 đến nay, ông đã nếm trải đủ các công đoạn của nghề, từ viết tin, bài, biên soạn chương trình và tự đọc thu âm, hòa nhạc. Lúc nghỉ hưu còn được giao thêm việc “kiểm thính”, tức là “nhặt sạn”, “dọn vườn” cho làn sóng. Suốt nửa thế kỷ làm báo phát thanh, ông không nhớ hết những kỷ niệm làm nghề từ thời chiến tranh sang hòa bình, từ trong và ngoài nước. Ông cho rằng: “Gia tài riêng còn lại lúc đã quá tuổi 70 chỉ là những chữ đã viết ra và những lời đã vang lên từ phòng thu, vừa hữu hình lại vô hình. Cái còn lại là những tấm lòng đã trao và nhận qua sóng phát thanh cùng vốn tri thức cuộc đời mình đã thu nạp”. 

ĐỨC THỌ