Chuyển đổi mô hình tăng trưởng để cất cánh

Không chỉ là bước đi chiến lược

TS Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, Việt Nam đã chuyển mình ngoạn mục từ một quốc gia nghèo thành nền kinh tế tăng trưởng trung bình liên tục trên 6%/năm trong hơn 30 năm, vươn lên top 25 cường quốc thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng    kinh tế hiện tại của Việt Nam được xây dựng trên cơ sở khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ, đã bộc lộ nhiều hạn chế, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cuộc Cách mạng 4.0.

Do đó, việc đổi mới mô hình tăng trưởng là yêu cầu cấp thiết để Việt Nam có thể nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, hướng tới phát triển   bền vững. Ông Thanh cho rằng, đã đến lúc    Việt Nam cần tìm động lực tăng trưởng mới.

Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, cộng đồng doanh nghiệp giữ vai trò then chốt trong quá trình này. Việc khôi phục động lực tăng trưởng cũ, đồng thời khai thác hiệu quả các nguồn lực mới là yêu cầu chiến lược, mang tính lâu dài đối với nền kinh tế trong năm 2025 và những năm tới.

PGS, TS Nguyễn Hồng Sơn, Phó Trưởng ban Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương nhận định, dù Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số và trở thành nền kinh tế nổi bật trong khu vực, song vẫn tồn tại nhiều “điểm nghẽn”. Đó là tốc độ đổi mới mô hình còn chậm, năng suất lao động chưa theo kịp khu vực, kinh tế phụ thuộc nhiều vào vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và lao động giá rẻ, trong khi năng lực đổi mới sáng tạo và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu còn yếu.

Chuyển đổi mô hình tăng trưởng vì vậy không chỉ là nhu cầu nội tại, mà còn là cơ hội để Việt Nam kết nối vùng kinh tế, thu hút đầu tư chất lượng cao, đẩy mạnh số hóa và phát triển bền vững.

Chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng theo chất lượng

Các chuyên gia nhìn nhận, đóng góp của khối doanh nghiệp FDI vào tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam là điều không thể phủ nhận. Từ nhiều năm qua, khu vực này đã và đang là đầu tàu, kéo kim ngạch xuất khẩu nước ta vươn lên những đỉnh cao mới. Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng đó, một sự thật đáng lo ngại vẫn tồn tại dai dẳng, đó là hiệu ứng lan tỏa về công nghệ từ khối FDI sang các doanh nghiệp trong nước còn hết sức hạn chế.

"Dù đã nỗ lực kêu gọi và thu hút FDI trong nhiều thập kỷ, chúng ta vẫn chưa thể tận dụng tối đa để nâng tầm nội lực, đặc biệt là về công nghệ và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp bản địa. Điều này đặt ra một thách thức lớn cho việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng của Việt Nam từ chiều rộng sang chiều sâu, hướng tới sự phát triển bền vững và thịnh vượng hơn", TS Đặng Xuân Thanh cho biết.

TS Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia Kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam nhận định, mô hình tăng trưởng dựa vào lao động và vốn từng giúp Việt Nam thu hút FDI và đẩy mạnh xuất khẩu, nhưng đang dần bộc lộ giới hạn. Nguồn lực không thể mở rộng mãi, trong khi mục tiêu tăng trưởng 8 - 10% mà Chính phủ đặt ra đòi hỏi một mô hình hiệu quả hơn.

Đồng quan điểm, TS Lê Xuân Sang, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới cho rằng, Việt Nam không thể tiếp tục dựa vào lao động giá rẻ và vốn lớn để tăng trưởng. Thay vào đó, cần chuyển từ tăng trưởng theo số lượng sang chất lượng, trong đó trọng tâm là đổi mới mô hình phát triển.

Theo ông Sang, thu hút FDI cũng cần thay đổi về tư duy. Việt Nam nên ưu tiên các dự án công nghệ cao, thân thiện với môi trường và có khả năng lan tỏa tri thức, công nghệ sang doanh nghiệp trong nước. Để đạt điều đó, Nhà nước cần tạo điều kiện để doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực cạnh tranh, từ đó tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Để đạt được tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, TS Nguyễn Bá Hùng cho rằng, Việt Nam phải chuyển dịch sang mô hình dựa trên hiệu quả và đổi mới sáng tạo. Mô hình này không đòi hỏi gia tăng đầu vào quá lớn, mà hướng đến nâng cấp công nghệ, cải thiện tổ chức sản xuất và phát triển thị trường lao động, tài chính. Trong đó, việc định hướng ngành nghề tương lai và cải cách thị trường tài chính như chứng khoán, trái phiếu sẽ góp phần thu hút vốn dài hạn cho doanh nghiệp.

Đặc biệt, Việt Nam cần tiếp tục cải cách môi trường đầu tư - kinh doanh, vận hành hiệu quả các thị trường yếu tố như lao động, vốn, đất đai và công nghệ. TS Hùng cho rằng, đây là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn dễ dàng hơn, với chi phí thấp và dài hạn để đổi mới sản xuất. Mặc dù Chính phủ đã có những cải cách toàn diện, song cần thêm thời gian để chính sách phát huy hiệu quả thực tiễn.

Dù GDP nửa đầu năm 2025 tăng khả quan, dự báo cả năm có thể đạt 8%, nhưng mô hình tăng trưởng hiện nay vẫn chưa tạo được đột phá. Nền kinh tế vẫn phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu, năng suất và chất lượng chưa cao. Vì vậy, các chuyên gia thống nhất rằng: mô hình tăng trưởng mới của        Việt Nam phải đặt nền tảng trên ba trụ cột, thể chế hiện đại, công nghệ chiến lược và nguồn nhân lực chất lượng cao; sử dụng hiệu quả các nguồn lực và thành tựu khoa học - công nghệ của nhân loại, mọi tiềm năng, lợi thế của các ngành, lĩnh vực, các địa phương và cả nước.

Thanh Nhung