Chợ mạng ngập tràn đồ chay
Chỉ cần gõ từ khóa “thực phẩm chay” trên Facebook, TikTok hay các sàn thương mại điện tử, hàng nghìn kết quả hiện ra với đủ loại sản phẩm: Giò chay 50.000 đồng/kg, gà chay 120.000 đồng/con, hải sản chay nhìn y như thật. Hầu hết người bán đều quảng cáo “hàng sạch, nguyên liệu tự nhiên, thuần chay 100%”, kèm lời cam kết an toàn cho sức khỏe.
Thế nhưng, đằng sau những hình ảnh bắt mắt ấy lại là vô vàn rủi ro. Nhiều sản phẩm không hề có bao bì, nhãn mác, không ghi hạn sử dụng, thành phần hay địa chỉ sản xuất. Không ít người bán còn sử dụng hình ảnh minh họa lấy trên mạng, chỉnh sửa màu sắc món ăn để thu hút khách hàng.
Nhờ hình thức bán hàng trực tuyến, việc mua bán thực phẩm chay trôi nổi diễn ra nhanh gọn, ít tốn chi phí. Người bán chỉ cần đăng bài, livestream (phát trực tiếp) hoặc chạy quảng cáo giá rẻ đã có thể tiếp cận hàng nghìn khách hàng. Đáng lo ngại, nhiều hội nhóm còn tổ chức bán sỉ, nhận đại lý phân phối, khuyến khích “ôm hàng” số lượng lớn để bán lại, tạo thành chuỗi cung ứng tự phát mà không qua bất kỳ khâu kiểm soát nào.
Không chỉ đồ thuần chay, mà các sản phẩm “chay giả mặn” như chả lụa chay, thịt gà chay, cá kho chay, thậm chí tôm hùm chay cũng được rao bán tràn lan. Một số người bán còn quay video “livestream nấu ăn” nhằm tăng độ tin cậy, nhưng thực tế, nhiều đoạn clip cho thấy món ăn được chế biến trong điều kiện sơ sài, bếp núc tạm bợ, nguyên liệu không rõ nguồn gốc.
Ngày 18/5 vừa qua, Đội Quản lý thị trường số 1 (Chi cục Quản lý thị trường tỉnh Phú Yên) phối hợp với lực lượng chức năng đã phát hiện xe tải chở 25 thùng xốp (mỗi thùng 40kg) chứa chả chay không có hóa đơn chứng từ. Toàn bộ lô hàng đã bị tiêu hủy, người vận chuyển bị xử phạt 17 triệu đồng.
Hiểm họa từ phụ gia trong thực phẩm chay
Một nghiên cứu mới đây cho thấy những sản phẩm “chay giả mặn” làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ. Các nhà nghiên cứu đã thực hiện điều này bằng cách sử dụng dữ liệu từ hơn 118.000 người trưởng thành trong UK BioBank - một cơ sở dữ liệu lớn theo dõi sức khỏe, lối sống và thông tin di truyền của những tình nguyện viên trong độ tuổi từ 40 đến 69 tại Vương quốc Anh.
Kết quả thu thập được, những người tiêu thụ càng nhiều thực phẩm siêu chế biến thì càng có khả năng cao tử vong vì bệnh tim mạch. Theo đó, cứ 10% lượng calo bổ sung từ thực phẩm siêu chế biến có nguồn gốc thực vật sẽ làm tăng 5% nguy cơ mắc bệnh tim và tăng 6% nguy cơ mắc bệnh mạch vành nói riêng. Ngược lại, cứ mỗi 10% lượng tiêu thụ thực phẩm thực vật nguyên bản (không siêu chế biến) tăng lên, thì những người tham gia sẽ giảm 8% nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành và giảm 20% nguy cơ tử vong vì bệnh này. Họ cũng giảm được 13% nguy cơ tử vong vì bất kỳ bệnh tim mạch nào khác.
Theo PGS, TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ và Thực phẩm (Đại học Bách khoa Hà Nội), các món ăn từ rau củ thường giữ nguyên hương vị vốn có. Nếu đồ chay lại có mùi vị, màu sắc giống hệt món mặn, nhiều khả năng đã được bổ sung phụ gia để tạo mùi, chống nấm mốc, kéo dài hạn sử dụng.
“Việc dùng phụ gia phải nằm trong ngưỡng quy định. Nếu sử dụng quá liều lượng hoặc dùng phụ gia cấm, đặc biệt loại trôi nổi trên thị trường, sẽ gây hại nghiêm trọng cho sức khỏe. Tiêu thụ lâu dài có thể dẫn đến ngộ độc mạn tính, gây rối loạn tiêu hóa, rụng tóc, xanh xao, thậm chí suy thận mạn”, ông Thịnh cảnh báo.
Bác sĩ Lê Thị Hải (Viện Dinh dưỡng quốc gia) cũng khuyến cáo, cách ăn chay an toàn nhất là tự chế biến tại nhà bằng rau củ tươi, các loại đậu, đỗ. Người tiêu dùng không nên lạm dụng các món chay giả mặn vì nguy cơ chứa nhiều phụ gia. Về phía nhà sản xuất, cần đặt sức khỏe cộng đồng lên trên lợi nhuận, không chế biến thực phẩm chay từ nguyên liệu kém chất lượng hoặc phụ gia độc hại.
Đứng trước thị trường thực phẩm chay đa dạng, người tiêu dùng cần lựa chọn kỹ lưỡng. Các chuyên gia khuyến nghị chỉ nên mua sản phẩm từ cơ sở uy tín, có thương hiệu rõ ràng, bao bì đầy đủ thông tin về thành phần, hạn sử dụng, nguồn gốc. Tuyệt đối không mua hàng trôi nổi, bao bì rách nát, không nhãn mác, không chứng nhận kiểm định.
Bên cạnh đó, với thực phẩm chay nhập khẩu, cần kiểm tra tem nhãn phụ và thông tin xuất xứ. Sự cẩn trọng khi lựa chọn không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần ngăn chặn tình trạng “vàng thau lẫn lộn” trong thị trường thực phẩm chay đang phát triển nóng hiện nay.
Kim Anh
