Nghị quyết cũng chỉ rõ 2 điểm nghẽn lớn: Thể chế chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Do đó, triển khai chính sách đãi ngộ "vượt khung" để chiêu mộ những bộ óc tinh hoa trong và ngoài nước về góp sức cho các chương trình chiến lược quốc gia là việc cấp thiết hiện nay.
Trao quyền, trao lực cho người có tài năng và bản lĩnh
Nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua loạt đạo luật quan trọng, trong đó có Luật KHCN và đổi mới sáng tạo (năm 2025) lần đầu tiên thiết lập khung pháp lý cho cơ chế “tổng công trình sư” (TCTS) và “kiến trúc sư trưởng” những người sẽ đóng vai trò nòng cốt trong các dự án, chương trình KHCN quy mô quốc gia, có tính liên ngành và tầm vóc chiến lược.
Theo quy định tại Điều 53 của Luật, TCTS được giao nhiệm vụ, quyền hạn rất rộng để dẫn dắt dự án đến thành công. Họ quyết định các vấn đề kỹ thuật chiến lược, phê duyệt thay đổi thiết kế, giải quyết vướng mắc kỹ thuật, chỉ đạo chuyên môn các phần việc liên quan; thậm chí có quyền bảo lưu ý kiến khoa học và báo cáo thẳng lên cấp cao nhất khi có bất đồng trọng yếu.
Điều đáng chú ý là TCTS chịu trách nhiệm cá nhân toàn diện trước cấp có thẩm quyền về kết quả khoa học, công nghệ của chương trình mà mình đảm nhận. Đây là sự chuyển đổi rõ rệt trong mô hình tổ chức dựa trên năng lực và trách nhiệm cá nhân lần đầu tiên được luật hóa tại Việt Nam.
Bên cạnh ưu đãi chung cho mọi nhân sự KHCN, TCTS được hưởng thù lao đặc biệt theo thỏa thuận (không bị giới hạn bởi thang bảng lương của Nhà nước), được Nhà nước bố trí nhà ở công vụ và xe đi lại, được đảm bảo an sinh xã hội cho bản thân và gia đình. Lương và phụ cấp được thỏa thuận theo tài năng, đóng góp đã thể hiện sự trọng dụng đặc biệt; còn nhà ở, xe công vụ và phúc lợi gia đình đều được lo, giúp họ yên tâm dồn sức cho nhiệm vụ.
Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm 2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển KHCN và chuyển đổi số, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ đạo khẩn trương hoàn thiện chính sách đặc biệt thu hút nhân tài, đặt mục tiêu thu hút ít nhất 100 chuyên gia công nghệ đầu ngành về làm việc tại Việt Nam ngay trong năm nay.
Chính phủ giao Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp với các bộ Khoa học và Công nghệ, Giáo dục và Đào tạo, Tài chính, Ngoại giao để xây dựng cơ chế tuyển chọn, đãi ngộ và quy trình bổ nhiệm TCTS, kiến trúc sư trưởng. Những người được lựa chọn phải là nhân sự xuất sắc, có đủ tầm nhìn, năng lực và uy tín để dẫn dắt các sáng kiến lớn của quốc gia. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử chính sách công nghệ Việt Nam, một cá nhân có thể được trao quyền, trao trách nhiệm và cả nguồn lực đầy đủ, tạo ra một mô hình tổ chức phi hành chính, linh hoạt theo chuẩn quốc tế.
Địa phương vào cuộc, mạnh tay “chiêu hiền đãi sĩ”
Từ Trung ương đến địa phương, làn sóng chính sách ưu đãi đang lan rộng để thu hút nhân tài công nghệ. Mới đây, tỉnh Quảng Ninh vừa ban hành một loạt chính sách thu hút nhân lực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Theo đó, những người về đầu quân cho Quảng Ninh ở lĩnh vực khoa học, công nghệ có thể được hỗ trợ một lần với nhiều mức khác nhau, trong đó mức cao nhất là 1 tỷ đồng/người, cùng nhiều hỗ trợ khác.
Cụ thể, đối với chính sách thu hút nhân lực công nghệ cho các đơn vị: Cơ quan tham mưu, giúp việc của Tỉnh ủy, MTTQ (gồm các tổ chức chính trị - xã hội), sở, ngành, Trung tâm phục vụ hành chính công tỉnh: Người có bằng Tiến sĩ, tốt nghiệp đại học hệ chính quy, loại khá trở lên và có chuyên ngành đào tạo đại học, sau đại học về công nghệ thông tin thì sẽ được hỗ trợ một lần với mức 1 tỷ đồng/người. Người có bằng thạc sĩ, tốt nghiệp đại học hệ chính quy, loại khá trở lên và có chuyên ngành đào tạo đại học về công nghệ thông tin thì sẽ được hỗ trợ một lần với mức 700 triệu đồng/người. Người tốt nghiệp đại học hệ chính quy, loại xuất sắc sẽ được hỗ trợ một lần với mức 500 triệu đồng/người.
Người tốt nghiệp đại học hệ chính quy, loại giỏi sẽ được hỗ trợ một lần với mức 400 triệu đồng/người… Những đối tượng trên sẽ được hỗ trợ thêm 1 lần mức lương theo hệ số lương hiện hưởng (tối đa không quá 60 tháng kể từ ngày có quyết định tuyển dụng) và hỗ trợ tiền thuê nhà 5 triệu đồng/người/tháng (tối đa 60 tháng kể từ ngày có quyết định tuyển dụng).
Đối với những vị trí việc làm tại Đảng ủy, MTTQ (gồm các tổ chức chính trị - xã hội) và UBND xã, phường, đặc khu và Sở Khoa học - Công nghệ, các mức hỗ trợ một lần cho các vị trí việc làm cũng có nhiều mức, từ 200 triệu đến 500 triệu, 700 triệu và cao nhất là 1 tỷ đồng/người; cùng với các hỗ trợ khác…
TP Đà Nẵng cũng đã thông qua Nghị quyết quy định chính sách phát triển nguồn nhân lực lĩnh vực vi mạch bán dẫn, AI giai đoạn 2025 - 2030. Theo đó, thành phố sẽ có chế độ đãi ngộ về thu nhập, chi phí lưu trú đối với chuyên gia, nhà khoa học làm việc trong lĩnh vực vi mạch, bán dẫn, AI. Ngoài ra, các chuyên gia, nhà khoa học được hưởng một lần thu nhập ban đầu 100 triệu đồng/tháng đối với người làm việc tại doanh nghiệp, thu nhập tối đa 50 triệu đồng/tháng đối với người làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập, cơ quan nhà nước. TP. Đà Nẵng dự kiến tổng kinh phí ngân sách đảm bảo thi hành nghị quyết trên trong giai đoạn 2025 - 2030 khoảng 873 tỷ đồng, trung bình 175 tỷ đồng/năm…
Việc luật hóa cơ chế “tổng công trình sư”, kết hợp các chính sách đột phá về thu hút nhân tài ở cả cấp Trung ương và địa phương, chính là những bước đi táo bạo để tháo gỡ nút thắt này. Đây không chỉ là câu chuyện về đãi ngộ, mà còn là cam kết về quyền lực, trách nhiệm, và sự trọng thị đúng mực dành cho những người có tài - những cá nhân được kỳ vọng sẽ chèo lái các “con tàu công nghệ” của quốc gia vươn ra biển lớn.
Châu Anh
