Điểm số - áp lực vô hình đối với trẻ

Vết nứt trong tâm hồn trẻ nhỏ

Cứ sau mỗi kỳ thi quan trọng, lại thêm những câu chuyện đau lòng. Cái chết của nữ sinh lớp 9 vừa qua không phải là sự việc đơn lẻ. Trước đó, tại Hà Nội, một nam sinh lớp 9 từng nhảy lầu tự tử sau khi nhận được điểm thi vào lớp 10 không như kỳ vọng. Cách đây 2 năm, tại TPHCM, một học sinh để lại bức thư tuyệt mệnh nói lời xin lỗi vì "không đủ giỏi để được vào trường ba mẹ mong muốn". Những cái chết non nớt ấy đều có điểm chung là áp lực học tập và sự thiếu kết nối cảm xúc với người thân.

“Con cảm thấy mình là sản phẩm thất bại của bố mẹ”, lời chia sẻ của một học sinh lớp 10 đang điều trị trầm cảm vì không đạt thành tích tốt trong kỳ thi chuyển cấp khiến nhiều người giật mình. Câu nói ấy không chỉ là nỗi đau cá nhân mà còn là bức tranh toàn cảnh về sự đổ vỡ trong niềm tin giữa những đứa trẻ đang tuổi lớn và thế giới người lớn vốn luôn đòi hỏi, kỳ vọng.

Theo các bác sĩ chuyên khoa tâm lý Bệnh viện Nhi Đồng 2 (TPHCM), mỗi ngày có khoảng 100 lượt trẻ đến khám, trong đó trên 60% là trẻ từ 6 - 15 tuổi với các biểu hiện rối loạn lo âu, trầm cảm, tăng động, hành vi chống đối. Điều đáng nói là những rối loạn này không phải lúc nào cũng được phát hiện sớm. Trẻ em không giỏi diễn đạt nỗi lo bằng lời, thay vào đó các em chọn cách phản ứng bằng hành vi: cáu gắt, trốn học, ném đồ, khóc lóc, thậm chí tự làm đau bản thân.

Nhiều phụ huynh ngỡ rằng con mình bướng bỉnh, lười học, đang ở tuổi nổi loạn, nhưng đó có thể là tiếng kêu cứu âm thầm. Một cậu bé 8 tuổi từng được cha mẹ đưa đi khám vì “cứ nhắc đến trường là hoảng loạn” sau một thời gian bị bắt nạt, sợ giáo viên nghiêm khắc và áp lực học tập nặng nề. E được chẩn đoán bị rối loạn lo âu cấp độ nặng.

Sự kỳ vọng vô hình - nỗi cô đơn hiện hữu

Một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến khủng hoảng tinh thần ở học sinh là áp lực đến từ chính gia đình. Không ít phụ huynh áp đặt kỳ vọng quá mức, liên tục so sánh con với người khác, hoặc sử dụng những lời lẽ nặng nề khi trẻ không đạt được thành tích như mong đợi. Những điều tưởng như bình thường ấy lại là chiếc kim nhỏ châm vào lòng tự trọng mong manh của những đứa trẻ tuổi dậy thì.

Không chỉ trẻ học kém mới bị áp lực. Nhiều học sinh giỏi từng đứng đầu lớp cũng phải nhập viện điều trị tâm lý sau khi chuyển lên môi trường học mới và bị "tụt dốc" thành tích. Sự kỳ vọng quá mức khiến các em tự tạo áp lực, dẫn đến mất ngủ, nhức đầu, thu mình, buồn bã kéo dài hoặc có hành vi chống đối ngầm như trốn học, không giao tiếp với bạn bè, rạch tayss, thậm chí lên mạng tìm cách tự tử.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 20% trẻ em Việt Nam có ít nhất một rối loạn tâm thần, trong đó nhóm tuổi 13 - 17, độ tuổi thường phải trải qua các kỳ thi chuyển cấp là đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Đây là giai đoạn tâm sinh lý biến đổi mạnh nhưng lại ít được quan tâm đúng mức, khi xã hội và gia đình vẫn coi kết quả học tập là "tấm vé thông hành" duy nhất cho tương lai.

TS tâm lý giáo dục Nguyễn Thắm, chuyên gia tư vấn tâm lý học đường tại Hà Nội nhận định: “Vào thời điểm chuyển cấp từ lớp 9 lên lớp 10, học sinh dễ bị tổn thương tinh thần nhất. Các em phải đối mặt với áp lực điểm số, lo lắng từ sự so sánh và kỳ vọng từ người lớn. Khi không tìm được một điểm tựa để chia sẻ, các em chỉ còn cách giấu nỗi buồn, suy nghĩ tiêu cực tích tụ lâu ngày. Nếu không có sự can thiệp sớm từ các chuyên gia hoặc nhà trường, nguy cơ trẻ rơi vào trầm cảm hoặc có ý định tự tử là hoàn toàn có thật”.

Bà cũng nhấn mạnh rằng hệ thống tư vấn học đường hiện “vừa thiếu lại vừa yếu”, khiến trẻ không có nơi nương tựa tâm lý đúng nghĩa, nhất là sau những cú sốc thi cử hay bạo lực học đường.

ThS Nguyễn Thị Hồng Minh, chuyên viên tư vấn tại một trường THPT ở Hà Nội chia sẻ thêm: “Không phải học sinh học kém mới khủng hoảng. Nhiều em học giỏi, sống trong môi trường kỳ vọng quá cao lại dễ tổn thương hơn vì luôn sợ mình “tụt hạng” trong mắt người lớn. Khi bố mẹ nói: ‘Con phải vào trường A, lớp chọn, điểm cao” thì vô tình đã biến yêu thương thành áp lực”.

Một kỳ thi không thể và không nên là thước đo giá trị con người. Như lời một thầy giáo từng viết cho những học sinh trượt kỳ thi lớp 10: “Có rất nhiều người từng thất bại ở kỳ thi năm ấy, để rồi họ lại thành công theo những cách rất riêng. Quan trọng là con không bỏ cuộc”.

Theo các chuyên gia, giáo dục không nên là cuộc đua để phân loại thắng - thua, mà là hành trình để trẻ khám phá năng lực cá nhân. Nhiều quốc gia tiến bộ đã thay đổi tư duy giáo dục, hướng đến phát triển năng lực toàn diện và kỹ năng sống thay vì dồn trọng tâm vào điểm số.

Phụ huynh cần được trang bị kiến thức để nhận diện sớm các dấu hiệu rối loạn tâm lý ở con trẻ như: Chán ăn, mất ngủ, trầm lặng bất thường, thu mình, thay đổi cảm xúc cực đoan... Đừng chờ đến khi quá muộn mới đặt câu hỏi: "Giá như ngày đó mình lắng nghe con nhiều hơn...".

Hòa Cù