Nỗi buồn ở tuổi xế chiều
Một buổi sáng lặng lẽ tại Tòa án huyện Kim Thành (Hải Dương cũ), phiên sơ thẩm ly hôn giữa hai ông bà ngoài 70 tuổi diễn ra trong sự ngỡ ngàng của những người chứng kiến.
Ông Nguyễn Đình Khang, 76 tuổi, gầy gò, tóc bạc trắng, đến tòa từ sớm. Đối diện với ông là bà Liên - người bạn đời cùng tuổi, vẫn giữ nét phúc hậu, bình thản. Sau 54 năm gắn bó, ông Khang là người đứng đơn ly hôn với lý do “mâu thuẫn không thể hòa giải”.
Trước tòa, ông kể về những bất đồng kéo dài: Dù sống chung với con trai nhưng ăn riêng vì hễ nói chuyện là cãi vã, nhiều năm liền cắt đứt liên lạc với họ hàng bên vợ. “Chúng tôi không thể hòa giải được nữa”, ông nói dứt khoát.
Bà Liên thì chậm rãi hơn, giọng nghẹn ngào: “Mấy chục năm vợ chồng, tôi đã nhẫn nhịn vì con cái. Nhưng mâu thuẫn kéo dài hàng chục năm, tôi không thể gắng gượng mãi. Đến tuổi này rồi còn kéo nhau ra tòa, tôi buồn lắm”.
Nguyên nhân xa cách, theo bà, bắt đầu từ chuyện hơn chục năm trước: Em trai bà công tác trong ngành Lao động - Thương binh và Xã hội không thể giúp bên chồng hoàn thiện hồ sơ liệt sĩ vì thiếu thủ tục. Ông Khang cho rằng đó là sự chối từ, rồi lạnh nhạt với cả nhà ngoại. Vài năm gần đây, sau thời gian bà ở Hà Nội trông cháu trở về, ông liên tục nghi ngờ, xúc phạm. Cuối cùng, con út thương mẹ đón bà về ở cùng, chấm dứt hẳn quan hệ kinh tế và tình cảm vợ chồng.
Hội đồng xét xử xác nhận ông bà đã ly thân từ năm 2021, quan hệ hôn nhân không thể hàn gắn, nên chấp nhận đơn ly hôn. Phiên xử kết thúc, ông về sống với con trưởng, bà về với con út. Một cuộc hôn nhân hơn nửa thế kỷ khép lại trong lặng lẽ, để lại khoảng trống hụt hẫng cho cả gia đình.
“Ly hôn xám” không chỉ diễn ra ở những vùng quê mà còn xuất hiện cả trong các gia đình trí thức, tưởng chừng viên mãn. Tại Hà Nội, vợ chồng ông Lưu Đình H. và bà Nguyễn Thị L., đều ngoài 60 tuổi, quyết định chia tay sau gần nửa thế kỷ chung sống. Con cái thành đạt, gia đình yên ấm, nhưng theo ông H., “tất cả chỉ là vỏ bọc”. Suốt nhiều năm, họ duy trì một hình ảnh hoàn hảo bên ngoài, còn bên trong chỉ là những khoảng lặng lạnh nhạt.
“Đến tuổi này, mỗi người một tính, khó mà làm vừa lòng nhau. Chia tay nhưng chúng tôi vẫn là bố mẹ của các con, là ông bà của các cháu, vẫn coi nhau như bạn bè”, bà L. chia sẻ.
Điều đặc biệt, dù ly hôn nhưng họ vẫn sống chung một mái nhà: Mỗi người một tầng, không can thiệp vào đời sống của nhau. Với họ, đó là cách chia tay văn minh, giảm bớt tổn thương cho con cháu.
Trường hợp khác, anh N.X.C. (55 tuổi) và chị N.T.H. (52 tuổi) - công chức nhà nước, gia đình đủ đầy vật chất, hai con đang học đại học tại TPHCM - lại là minh chứng cho sự rạn nứt âm thầm. Bề ngoài, họ là hình mẫu lý tưởng. Nhưng thực tế, hai vợ chồng sống như “đối tác”, ngủ riêng, nói chuyện thờ ơ, thậm chí những thói quen nhỏ cũng trở thành mâu thuẫn. “Biết là ly hôn sẽ đối diện với tai tiếng, nhưng tôi đã suy nghĩ nhiều năm rồi. Thà sống một mình nhưng được tự do, còn hơn “có chồng cũng như không’”, chị H. tâm sự.
Vì sao tuổi già vẫn ra tòa?
Thuật ngữ “ly hôn xám” hay “ly hôn hoa râm” (grey divorce) chỉ hiện tượng ly hôn sau tuổi 50. Ở Việt Nam, kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 cho thấy, dân số đã ly hôn hoặc ly thân chiếm 2,1%. Trong đó, các cặp 40 - 50 tuổi chiếm khoảng 15%, còn nhóm trên 50 tuổi khoảng 9%. Tỷ lệ này tuy chưa cao nhưng có xu hướng tăng.
Có nhiều nguyên nhân khiến tỷ lệ “ly hôn xám” gia tăng trong vài thập niên gần đây. Đầu tiên là ý nghĩa của hôn nhân đã thay đổi: Trước kia, “có đôi có cặp” là thước đo hạnh phúc. Người độc thân bị xem là lẻ loi. Nhưng nay, hôn nhân chỉ còn ý nghĩa khi mang lại sự thỏa mãn, hạnh phúc. Nếu không, ly hôn được coi là lựa chọn hợp lý. Phụ nữ độc lập hơn: Khác với thế hệ trước phụ thuộc hoàn toàn vào nhà chồng, ngày nay nhiều phụ nữ tự chủ tài chính, có điều kiện lựa chọn rời bỏ hôn nhân không hạnh phúc. Tuổi thọ tăng: Ở tuổi 60, nhiều người có thể sống thêm 20 năm nữa. Họ không muốn kéo dài những tháng ngày cô đơn, mệt mỏi trong một cuộc hôn nhân rạn vỡ.
Chuyên gia xã hội học Trần Thị Kiều Oanh nhận định: “Khi kỳ vọng sống tăng lên, người cao tuổi không còn xem mình là “hết thời”. Họ muốn sống trọn vẹn phần đời còn lại. Nhưng nếu không có hỗ trợ tâm lý, “ly hôn xám” có thể để lại những vết thương tinh thần sâu sắc”.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Minh, chuyên gia nghiên cứu về gia đình, phân tích: Các cặp vợ chồng ly thân thường thuộc hai nhóm. Một là do bế tắc, thiếu kỹ năng giải quyết mâu thuẫn; hai là “đạt đến sự thấu hiểu bản chất”, chấp nhận sống song song, chỉ giữ kết nối trách nhiệm xã hội. Nhóm thứ hai thường xuất hiện ở những người trên 45 tuổi.
Ông Hoàng Anh Tú, quản trị một diễn đàn về hôn nhân hơn 180.000 thành viên cho biết, phụ nữ thường là người chủ động lựa chọn. Khi con cái đã lớn, gánh nặng tài chính nhẹ đi, họ bắt đầu nghĩ cho bản thân. Nhưng nhiều người vẫn chạnh lòng, tiếc cho lý tưởng đồng hành đến cuối đời.
Nhiều ý kiến cho rằng, sự gia tăng “ly hôn xám” phản ánh một bước tiến trong tư duy xã hội: Người cao tuổi cũng có quyền được lựa chọn hạnh phúc riêng. Song xu hướng này đồng thời đặt ra không ít thách thức.
Gia đình vốn là nơi chở che, nâng đỡ lúc tuổi già. Khi những “tổ ấm bạc đầu” rạn vỡ, người trong cuộc không chỉ chịu thiệt thòi về tinh thần, mà con cháu và cả cộng đồng cũng bị ảnh hưởng. Hệ thống hỗ trợ tâm lý và phúc lợi xã hội cho người cao tuổi ở Việt Nam còn hạn chế, khiến không ít trường hợp rơi vào cô đơn, khủng hoảng sau ly hôn. “Ly hôn xám” vì thế không đơn thuần là dấu chấm hết của một cuộc hôn nhân, mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về những rạn nứt trong kết cấu gia đình truyền thống, đòi hỏi sự quan tâm, chia sẻ và đồng hành nhiều hơn từ xã hội.
Châu Anh
