Tuy nhiên, theo các chuyên gia, chính những ngành học tưởng như “khó nhằn” và ít được quan tâm này lại mang trong mình cơ hội bền vững và vai trò chiến lược trong kỷ nguyên công nghệ hiện đại.
Ngành KHCB trước thách thức tuyển sinh
Em Thu Thủy (Hà Nội) vừa hoàn thành kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, ban đầu có ý định chọn ngành kỹ thuật nhưng sau đó lại quyết định đăng ký ngành công nghệ thông tin. “Em nghĩ học ngành “hot” cơ hội việc làm sẽ rộng mở hơn so với lựa chọn các ngành KHCB, ngành kỹ thuật ít người học”, Thu Thủy chia sẻ.
Quan điểm của Thủy cũng là suy nghĩ chung của rất nhiều sĩ tử ngày nay: lựa chọn ngành học theo xu hướng thay vì xét đến đam mê hay tiềm năng lâu dài.
Thực tế cho thấy, trong khi các ngành như: Công nghệ thông tin, marketing, quản trị kinh doanh hay truyền thông số... luôn là tâm điểm thu hút hàng chục nghìn nguyện vọng mỗi mùa tuyển sinh thì các ngành thuộc nhóm KHCB như: Vật lý, hóa học, sinh học, địa chất học, hải dương học, khoa học môi trường… lại thường xuyên “ế ẩm”.
Thống kê từ Bộ GD&DT cho thấy, trong 3 năm gần đây, các lĩnh vực như nông, lâm nghiệp và thủy sản, khoa học sự sống, khoa học tự nhiên và dịch vụ xã hội liên tục nằm trong nhóm ngành có tỷ lệ tuyển sinh thấp nhất cả nước. Điều này tạo ra khoảng trống đáng kể về nhân lực trong các lĩnh vực khoa học cốt lõi, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển bền vững và khả năng tự chủ công nghệ của quốc gia. “Đây là báo động đỏ cho sự phát triển bền vững của kinh tế, xã hội đất nước bởi các ngành KHCB là nền tảng để phát triển mọi lĩnh vực”, PGS,TS Triệu Hùng Trường, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mỏ - Địa chất nhận định.
Cũng theo ông Trường, điểm chuẩn tuyển sinh cho thấy sự chênh lệch rất lớn giữa các ngành. Tại Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội năm 2023, điểm chuẩn dao động từ 15 đến 24,75 điểm, cho thấy mức độ “lạnh nhạt” của thí sinh với một số ngành KHCB.
KHCB - Nền tảng cho quốc gia công nghệ
Trái ngược với hình dung của nhiều người rằng ngành KHCB ít cơ hội việc làm, các chuyên gia khẳng định nhóm ngành này thực chất mang lại nhiều lợi thế bền vững, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh đầu tư vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.
PGS,TS Triệu Hùng Trường phân tích: “Cơ hội việc làm của những sinh viên học ngành KHCB là rất lớn. Các doanh nghiệp đang thiếu trầm trọng nhân lực có nền tảng vững về khoa học tự nhiên. Chưa kể, hiện nay nhiều trường đại học có chính sách hỗ trợ học phí, học bổng cho sinh viên đi thực tập sớm từ năm thứ 2 và thậm chí được trả lương trong quá trình thực tập”.
Bên cạnh đó, sinh viên theo học ngành KHCB còn có cơ hội được tham gia các chương trình trao đổi quốc tế, đào tạo sau đại học ở nước ngoài nhờ mối liên kết giữa các trường đại học Việt Nam với đối tác quốc tế. Đây là lợi thế không nhỏ giúp người học mở rộng cơ hội việc làm, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường lao động toàn cầu.
Cùng chung quan điểm, PGS, TS Nguyễn Thị Hòa, Trưởng phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng đào tạo (Trường Đại học Giao thông Vận tải) bày tỏ lo ngại khi nhận thấy xu hướng học sinh ngày càng nghiêng nhiều về các môn khoa học xã hội thay vì khoa học tự nhiên. Theo bà Hòa: “Nếu không có một nền tảng khoa học kỹ thuật đủ mạnh chúng ta sẽ gặp thách thức lớn trong tiến trình phát triển công nghệ quốc gia. Các trường phổ thông, đặc biệt là các Sở GD&ĐT cần có định hướng rõ ràng, tạo thế cân bằng trong việc lựa chọn giữa các tổ hợp khoa học tự nhiên và khoa học xã hội”.
Cần chiến lược dài hạn để thay đổi nhận thức
Một trong những nguyên nhân khiến các ngành KHCB chưa thực sự thu hút thí sinh là do nhận thức xã hội còn phiến diện, cho rằng đây là ngành khô khan, khó học, khó xin việc. Để thay đổi điều này, theo các chuyên gia, các trường đại học, cơ quan quản lý giáo dục cần đẩy mạnh truyền thông, tư vấn hướng nghiệp từ sớm cho học sinh THPT.
Thêm vào đó, việc liên kết chặt chẽ giữa nhà trường - doanh nghiệp cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn, không chỉ trong đào tạo mà cả trong tuyển dụng và thực tiễn nghề nghiệp. Các mô hình “đặt hàng đào tạo”, “thực học - thực hành -thực nghiệp” sẽ là chìa khóa để thí sinh tin tưởng và mạnh dạn lựa chọn ngành học vốn chưa được ưu ái.
Các chuyên gia khẳng định, trong bối cảnh công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số, việc đầu tư vào nguồn nhân lực KHCB chính là chiến lược đầu tư cho tương lai. Bởi mọi công nghệ, từ trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo đến vật liệu mới… đều được phát triển từ những nền tảng của khoa học tự nhiên.
“Không có nền tảng vững chắc về KHCB, chúng ta sẽ khó tạo ra các bước đột phá công nghệ. Vì vậy, các em cần hiểu rằng, lựa chọn ngành KHCB không chỉ là chọn con đường bền vững cho bản thân mà còn góp phần vào sự phát triển dài hạn của quốc gia”, PGS, TS Nguyễn Thị Hòa nhấn mạnh.
Hòa Cù
