Theo thống kê của Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương), 6 tháng đầu năm nay, hơn 33.000 sản phẩm vi phạm đã bị gỡ khỏi các sàn, 11.000 gian hàng bị xử lý.
Xử lý triệt để vẫn là bài toán nan giải
Liên tiếp những vụ việc nóng gần đây cho thấy hàng giả đã lộng hành trong suốt thời gian dài trên các sàn TMĐT. Thế nhưng việc xử lý triệt để tình trạng này vẫn là bài toán nan giải.
Ông Nguyễn Tiến Đạt, Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường TPHCM thông tin, hàng giả ngày càng tìm cách len lỏi lên các sàn TMĐT. Đây là nơi giao dịch ẩn danh, khó truy dấu địa chỉ người bán cũng như kho hàng. Đối tượng làm hàng giả, hàng kém chất lượng còn lợi dụng kẽ hở pháp luật, chia nhỏ lô hàng để né tránh trách nhiệm và che giấu danh tính.
Theo ước tính của cơ quan chức năng, hơn 80% số hàng giả, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ đang được tiêu thụ, được mua bán trên mạng. Do đặc thù, việc kiểm soát những mặt hàng giao dịch trên không gian mạng gần như không thể. Điển hình, đầu tháng 5, Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Bắc Giang triệt phá một cơ sở sản xuất, buôn bán số lượng lớn mỹ phẩm giả ở xã Đại Lâm, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang (cũ).
Các sản phẩm khử mùi cơ thể, serum trị mụn, trắng da… của cơ sở này được rao bán trên các sàn Shopee và TikTok Shop. Từ cuối năm 2024 đến nay, chủ cơ sở này đã bán hơn 100.000 đơn hàng cho khách hàng trên cả nước, với doanh thu hơn 6 tỷ đồng.
Gần đây nhất, Công an tỉnh Ninh Bình khởi tố bị can, bắt tạm giam Giám đốc Công ty TNHH Hải Bé là Trần Đại Phúc và Lê Văn Hải (thành viên góp vốn của công ty) về tội buôn bán hàng giả là thực phẩm.
Theo cơ quan công an, từ năm 2024 đến nay, Công ty TNHH Hải Bé đã bán qua các kênh mạng xã hội TikTok Shop, Facebook, Shopee “Gia đình Hải Sen” và “Hải Sen” hơn 800.000 sản phẩm, trong đó riêng mặt hàng “Siro ăn ngon Hải Bé” được bán với số lượng trên 100.000 hộp. Ngoài ra, nhiều gian hàng trên sàn TMĐT từng bán dầu ăn giả OFOOD của Công ty TNHH Sản xuất và Xuất nhập khẩu Nhật Minh Food…
Ông Nguyễn Tấn Phong, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật (Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam) cảnh báo, các đối tượng kinh doanh hàng giả ngày càng tinh vi, thậm chí quảng cáo còn chuyên nghiệp hơn cả doanh nghiệp thật. Công nghệ cao đang bị sử dụng sai lệch, gây khó khăn lớn trong việc xác minh nguồn gốc sản phẩm.
Các đối tượng dễ dàng “ve sầu thoát xác”
Nhiều chuyên gia nhận định, nguyên nhân cốt lõi khiến hàng giả dễ dàng ẩn nấp trên sàn TMĐT là do quy trình quản lý người bán còn lỏng lẻo. Chỉ cần thư điện tử hoặc số điện thoại là có thể đăng ký bán hàng, không yêu cầu xác thực danh tính điện tử, khiến cho các đối tượng dễ dàng “ve sầu thoát xác”, đổi tên tài khoản khi bị xử lý.
Bên cạnh đó, để tránh bị sàn kiểm duyệt, không ít chủ gian hàng áp dụng chiêu lách luật như viết tắt tên thương hiệu, cố tình không ghi nhãn hiệu trong phần mô tả sản phẩm nhưng lại sử dụng hình ảnh hàng thật đủ để người mua nhận ra…
Trước thực trạng nhức nhối này, theo Bộ Công Thương, Nghị định số 117/2025/NĐ-CP về quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT đã có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025. Việc triển khai nghị định này đang được thực hiện đồng bộ trên cả 2 phương diện: phía cơ quan nhà nước và phía các sàn TMĐT. Nghị định có một nội dung quan trọng là chuyển trách nhiệm kê khai và nộp thuế từ hàng triệu cá nhân kinh doanh sang các tổ chức quản lý sàn giao dịch TMĐT và các tổ chức cung cấp nền tảng số có chức năng hỗ trợ thanh toán.
Với trách nhiệm quản lý nhà nước, Bộ Công Thương đã chủ động phối hợp với Bộ Tài chính (cơ quan thuế) trong việc chuẩn hóa, chia sẻ dữ liệu sàn và ứng dụng TMĐT (bao gồm mã số thuế, định danh cá nhân, tình trạng hoạt động)…
Để ngăn chặn tận gốc hàng giả trên sàn TMĐT, chuyên gia đề xuất các sàn TMĐT và nền tảng mạng xã hội phải chủ động xây dựng cơ chế kiểm soát sản phẩm vi phạm, khóa tài khoản gian lận và chia sẻ dữ liệu với cơ quan chức năng để truy vết nhanh chóng. Cùng với đó, cần tăng cường áp dụng công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), Big Data để giám sát và phát hiện vi phạm tự động.
Về phía cơ quan chức năng, Bộ Công Thương cho biết, Bộ ký đề án tăng cường ứng dụng công nghệ trong việc truy xuất nguồn gốc đối với một số mặt hàng. Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước sẽ ứng dụng công nghệ chuỗi khối (blockchain), AI… trong việc thực hiện truy xuất nguồn gốc, xuất xứ. Đồng thời, Bộ đang hoàn thiện dự thảo Luật Thương mại điện tử, với quy định bắt buộc định danh người bán. Quy định này sẽ giúp truy vết nguồn gốc hàng hóa, xử lý vi phạm và truy thu thuế.
Đối với các sàn TMĐT xuyên biên giới, Bộ Công Thương yêu cầu bắt buộc phải có pháp nhân hoặc đơn vị ủy quyền tại Việt Nam để bảo đảm chịu trách nhiệm pháp lý khi xảy ra tranh chấp...
Ông Nguyễn Quách Nhi, chuyên gia về TMĐT nhận định: "Chúng ta không thể để mất kiểm soát chủ quyền thương mại trên các nền tảng số. TMĐT có thể trở thành thiên đường của hàng giả nếu thiếu quản lý, nhưng cũng có thể là công cụ mạnh mẽ để phân phối hàng chính hãng đến tay người tiêu dùng, đặc biệt là ở khu vực nông thôn”. Thực trạng hàng giả trên các nền tảng TMĐT không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến toàn xã hội, vì thế cần sự vào cuộc đồng bộ từ Nhà nước, doanh nghiệp đến người tiêu dùng.
Thanh Nhung
