... đoàn giám sát của Quốc hội kiến nghị Chính phủ dịch chuyển cơ cấu thị trường lao động theo hướng ưu tiên sử dụng nhân lực chất lượng cao gắn với thu nhập cao, thay vì tiếp tục phụ thuộc vào mô hình nhân công giá rẻ.
Thực ra, đây là vấn đề không mới, trong quá khứ từng nhiều lần được đề cập tới nhưng chưa được giải quyết một cách rốt ráo, chưa tạo được chuyển biến rõ rệt.
Đánh giá của Ủy ban Văn hóa - Xã hội cho thấy, nguồn nhân lực của Việt Nam hiện cơ bản đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, với gần 47,3 triệu người làm việc ngoài khu vực nhà nước, chiếm 89,3% lực lượng lao động. Tuy nhiên, một trong những vấn đề tồn tại kéo dài và chưa có hướng giải quyết là nền kinh tế vẫn chủ yếu phải dựa vào thâm dụng lao động với những doanh nghiệp sử dụng hàng ngàn, chục ngàn lao động với hoạt động chủ yếu là gia công, lắp ráp, mang lại giá trị thặng dư rất thấp. Có những mặt hàng xuất khẩu chủ lực nhưng giá trị nhân công chỉ chiếm một tỷ lệ rất thấp, chỉ khoảng vài điểm phần trăm trong tổng giá trị của sản phẩm. Và đó cũng là nguyên nhân khiến tỷ lệ lao động phổ thông vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối trong lực lượng lao động.
Nhiều năm qua, Việt Nam vẫn là điểm đến của các ngành gia công như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử, chế biến gỗ, với mức lương và chi phí nhân công thấp hơn nhiều nước trong khu vực. Tuy nhiên, mô hình này khó tạo ra bước đột phá về năng suất và giá trị gia tăng nếu không nâng cao chất lượng lao động.
Bên cạnh đó, nhiều tồn tại trong hệ thống đào tạo nhân lực, như cơ cấu ngành nghề chưa hợp lý, chưa bám sát nhu cầu thị trường cũng cần có giải pháp khẩn trương để giải quyết một cách căn cơ. Năm 2024, cả nước còn khoảng 38 triệu người chưa qua đào tạo; tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ mới đạt 28,3%. Nguồn nhân lực chất lượng cao chủ yếu tập trung tại các đô thị lớn, gây mất cân đối vùng miền.
Bước vào kỷ nguyên số, yêu cầu về chất lượng lao động ngày càng cao nhưng nước ta lại đang đối mặt nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng chuyên gia đầu ngành, tổng công trình sư, đặc biệt ở các lĩnh vực như: Trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, công nghệ cao, công nghiệp quốc phòng - an ninh, khí tượng thủy văn...
Để giải quyết cơ bản vấn đề này, đoàn giám sát của Quốc hội kiến nghị "cần yêu cầu đối tác nước ngoài cam kết chuyển giao công nghệ, hạn chế các dự án gia công, thâm dụng lao động và sử dụng lao động chưa qua đào tạo". Cùng với đó, một bước đi quan trọng cần sớm thực hiện là ban hành Chiến lược phát triển nguồn nhân lực đến năm 2030, tầm nhìn 2050, tích hợp xu hướng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số; đồng thời rà soát, sửa đổi các luật liên quan như: Luật Giáo dục, Luật Giáo dục nghề nghiệp, Luật Viên chức, Luật Dân số... để tạo hành lang pháp lý đầy đủ.
Chúng ta cũng cần xác định rõ khái niệm, tiêu chí và thẩm quyền đánh giá nhân lực chất lượng cao trong tổng thể nguồn nhân lực quốc gia, làm cơ sở cho xây dựng chính sách thu hút, đãi ngộ và sử dụng hiệu quả lực lượng này trong dài hạn.
Chuyển đổi cơ cấu nhân lực là vấn đề có ý nghĩa quan trọng và cũng rất nhiều thách thức, đòi hỏi phải có hệ thống chính sách hoàn thiện và nguồn lực đầu tư rất lớn. Nhưng đó là mục tiêu phải đạt bằng được để có thể tạo bước phát triển căn bản và đột phá trong tương lai.
KHÁNH NGUYỄN
