Kể từ khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025, Mỹ đã triển khai một loạt biện pháp thuế quan chưa có tiền lệ nhằm tái định hình các mối quan hệ thương mại toàn cầu, kể cả với các đồng minh châu Âu. Sau các cuộc đàm phán giữa Brussels và Washington trong 3 tháng qua và sau cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen ngày 27/7, hai bên đã đạt được thỏa thuận đột phá, theo đó Mỹ sẽ áp thuế đồng loạt 15% với toàn bộ hàng nhập khẩu từ 27 quốc gia EU.
Trước đó, ông Trump đã cảnh báo áp thuế 30% với hàng hóa từ EU vào ngày 1/8 nếu hai bên không đạt được thỏa thuận. Thực tế là các cuộc đàm phán giữa EU và Mỹ đã diễn ra rất khó khăn suốt thời gian qua. Cuộc gặp vào ngày 18/7 giữa Ủy viên Thương mại EU Maros Sefcovic với các quan chức cao cấp Mỹ, bao gồm Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick, Đại diện Thương mại Jamieson Greer và cố vấn kinh tế Kevin Hassett đã kết thúc mà không có tiến triển đáng kể.
EU cũng đã chuẩn bị các biện pháp trả đũa trong trường hợp đàm phán với Mỹ thất bại, như 2 kế hoạch gói trả đũa với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen gặp Tổng thống Donald Trump tại Scotland ngày 27/7. (Ảnh: AFP)
Trong khi phải đối phó với áp lực từ Mỹ, các nước EU cũng đối mặt với căng thẳng thương mại với Trung Quốc. Năm 2024, thâm hụt thương mại của EU với Trung Quốc đã lên tới 305,8 tỷ euro, vượt mức 297 tỷ của năm 2023. Điều đó cho thấy sự mất cân bằng nghiêm trọng trong quan hệ thương mại song phương.
Từ tháng 7/2024, EU đã bắt đầu áp thuế lên tới 37,6% đối với xe điện của Trung Quốc, ảnh hưởng đến 11,5 tỷ USD xuất khẩu xe điện của Trung Quốc. Từ tháng 4 vừa qua, Trung Quốc cũng đã sử dụng một trong những “vũ khí” mạnh nhất là hạn chế xuất khẩu đất hiếm - mặt hàng chiến lược cực kỳ quan trọng cho các ngành công nghiệp châu Âu, đặc biệt là sản xuất xe hơi.
Thực tế, EU đang phụ thuộc vào Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực then chốt. Ngoài ưu thế tuyệt đối về đất hiếm, Trung Quốc còn nắm giữ 73% sản xuất pin nạp điện toàn cầu, 78% thị phần pin mặt trời và 40% thị phần các nguyên liệu ngành dược phẩm. Các chuyên gia dự đoán, căng thẳng thương mại EU - Trung Quốc sẽ tiếp tục gia tăng và có thể kéo dài, dẫn đến sự phân mảnh sâu sắc hơn trong hệ thống thương mại đa phương.
Trong khi đó, Mỹ là đối tác nhập khẩu lớn nhất của EU với kim ngạch 532 tỷ euro năm 2024, trong đó ôtô, thiết bị công nghiệp và sản phẩm y tế chiếm 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của EU. Ngoài ra, EU cũng phụ thuộc nặng nề vào các dịch vụ kỹ thuật số của Mỹ với thâm hụt dịch vụ lên đến 148 tỷ euro.
Trước tình thế “lưỡng đầu thọ địch” hiện nay, nhiều chuyên gia và nhà hoạch định chính sách châu Âu đang tìm kiếm một “con đường thứ ba” - một chiến lược tự chủ cho phép EU duy trì quan hệ cân bằng với cả Mỹ và Trung Quốc mà không bị ràng buộc hoàn toàn bởi bất kỳ bên nào. Tuy nhiên, chiến lược này vẫn còn mơ hồ với các khái niệm tương tự như “chủ quyền công nghệ”, “chủ quyền chiến lược” và “khả năng phục hồi” được sử dụng bởi các lĩnh vực khác nhau.
Hội nghị thượng đỉnh EU - Trung Quốc ngày 24/7 tại Bắc Kinh nhân kỷ niệm 50 năm quan hệ song phương nhân chuyến thăm của Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen được xem là một cơ hội quan trọng để EU xác lập các hình thức hợp tác cùng có lợi rõ ràng hơn với Trung Quốc. Mặc dù vậy, hai bên đã không đạt kết quả đột phá về thương mại trong đàm phán.
Các nhà nghiên cứu cho rằng tác động của thuế quan mà ông Trump đang áp đối với EU có thể làm giảm GDP của cả khối nhưng nền kinh tế EU được dự báo sẽ không rơi vào suy thoái. Điều này cho thấy EU vẫn có đủ sức mạnh kinh tế để theo đuổi một con đường độc lập.
Những khó khăn hiện nay có thể trở thành cơ hội để EU chứng minh khả năng thích ứng và lãnh đạo trong việc xây dựng một trật tự toàn cầu, hợp tác đa phương và phát triển bền vững. Thành công hay thất bại trong việc vượt qua thách thức này sẽ quyết định không chỉ tương lai của EU mà còn của toàn bộ hệ thống thương mại quốc tế trong những thập niên tới.
NGÔ HOÀNG
