Những thước phim quý giá ấy cũng giúp các thế hệ người Việt hình dung được rõ hơn về thời khắc lịch sử trọng đại của dân tộc, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Thời điểm năm 1945, điện ảnh cách mạng Việt Nam chưa thành lập. Tư liệu về thời kỳ này chủ yếu được khai thác qua lời kể của các nhân chứng, bản thu âm của đài phát thanh, ảnh, hồi ký... còn phim thì tuyệt nhiên không có.
30 năm sau, ngày 2/9/1975, lần đầu tiên người Việt Nam được xem những thước phim về Ngày 2/9/1945 thông qua bộ phim mang tên “Ngày độc lập 2/9/1945” do Xưởng phim Thời sự tài liệu Việt Nam thực hiện. Bộ phim được hoàn thành bởi đạo diễn, NSND Phạm Kỳ Nam và nhà dựng phim Lê Mạnh Thích đã tái tạo lại không khí náo nức, sôi động của Ngày 2/9/1945 với lời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập của Bác Hồ trước hàng triệu đồng bào ta và thế giới: “Nước Việt Nam kể từ nay có quyền và xứng đáng được hưởng quyền tự do và độc lập!”.
Trong bộ phim này có 6 phút phim tư liệu cho thấy hình ảnh duyệt binh ở Quảng trường Ba Đình, hình ảnh nhân dân tham gia ngày lễ và đặc biệt là hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh trên lễ đài chuẩn bị đọc Tuyên ngôn Độc lập.
Thước phim được đánh giá là “độc nhất vô nhị” này do nhóm nhà làm phim gồm: Đạo diễn Phạm Kỳ Nam; quay phim Nguyễn Như Ái; biên kịch, nhà báo Hồng Hà đem từ châu Âu về. Được biết, năm 1974, đoàn làm phim đã được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ sang châu Âu làm bộ phim “Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh”. Sang Pháp, đoàn đã vào rất nhiều kho lưu trữ của điện ảnh Pháp, quân đội Pháp, các kho lưu trữ tư nhân để tìm nhưng không có. May mắn khi nhóm làm phim được trao tặng những hộp phim, trong đó có hình ảnh về Ngày 2/9/1945. Tuy nhiên, họ không biết chủ nhân thực sự của những hộp phim là ai.
Sau khi đem phim về Việt Nam, đoàn làm phim đã chắt chiu 6 phút phim vô giá đó kết hợp với phim tư liệu và hình ảnh quay mới để tạo thành bộ phim Ngày độc lập 2/9/1945 dài 30 phút.
Sau này, trong một phóng sự mang tên “Đi tìm những tác giả của bộ phim Ngày độc lập 2/9/1945” của đạo diễn Nguyễn Như Vũ (con trai nhà quay phim Nguyễn Như Ái), phát sóng trong chương trình Điện ảnh chiều thứ bảy của VTV hé lộ một số thông tin. Theo đó, ở cuối thước phim mà đoàn được tặng tại Pháp có ký tên người Việt Nam: Thu. Đó là một manh mối đáng giá.
"Sau khi phóng sự phát sóng trên truyền hình, một người đàn ông tên Tính (quê ở Lai Xá, Hoài Đức, Hà Nội - nơi có rất nhiều người làm nghề nhiếp ảnh) đến tìm tôi và cho biết vào Ngày 2/9/1945 ông ấy đã đứng cạnh một người dùng máy quay phim quay bằng tay ghi lại khung cảnh ngày này. Người đó mặc áo dài khăn đóng Việt Nam" - đạo diễn Nguyễn Như Vũ kể.
Ông Vũ cho biết, những người trong nghề đều nghiêng về giả thiết người quay phim 2/9/1945 có thể là người Việt. Bởi thời điểm đó Chính phủ đã thuê hiệu ảnh Hương Ký (86 Hàng Trống, Hà Nội) ghi hình Ngày 2/9/1945. Nhưng sau đó ông Hương Ký thông báo không quay được vì sự cố máy móc. Có nhiều giả thiết cho rằng hiệu ảnh Hương Ký đã thuê một người quay phim, sau đó những thước phim này lưu lạc ra nước ngoài, cho đến khi nó được trao lại cho Việt Nam. Tuy nhiên, giả thiết này lại vấp phải câu hỏi: Vậy tại sao ông Hương Ký không giao lại cuốn phim ngay sau đó cho Ban tổ chức mà giấu nó đi? Không ai giải thích được lý do khiến cho giả thiết này vẫn mãi là dấu chấm hỏi.
Nhưng có thể khẳng định một điều chắc chắn rằng, cho dù có những bí mật ẩn sau 6 phút phim tư liệu đó, dù bao nhiêu lưu lạc đã trải qua thì cuối cùng, những thước phim quý giá ấy cũng đã tìm được đường về với nước Việt Nam, giúp các thế hệ người Việt hình dung được rõ hơn về thời khắc lịch sử trọng đại của dân tộc, khi Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Hà Châu
