“Sân chơi” có kiểm soát
Việt Nam hiện có hơn 17 triệu người sở hữu tài sản số, đứng thứ hai thế giới về tỷ lệ sở hữu. Trong giai đoạn 2023 - 2024, dòng vốn blockchain... tại Việt Nam đã vượt 105 tỷ USD. Tuy nhiên, sự phát triển nóng này đi kèm nhiều lỗ hổng: Phần lớn nhà đầu tư là người mới, thiếu kiến thức cơ bản về blockchain, pháp lý và các chiêu trò lừa đảo.
Mới đây, thông tin về "Madam Ngo" bị Interpol truy nã vì tội lừa đảo đầu tư tiền điện tử và ngoại hối, lừa đảo hơn 2.000 nạn nhân người Việt Nam số tiền khoảng 300 triệu USD đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn trong thị trường này. Các nạn nhân của Madam Ngo đã bị lừa tham gia mô hình Ponzi/kim tự tháp, đánh trúng tâm lý “muốn lãi nhanh, an toàn tuyệt đối”. Những dự án dạng này thường hứa hẹn mức sinh lời cao đến phi lý, dùng tiền của người tham gia sau để trả cho người trước. Khi dòng tiền đứt đoạn, không còn người mới thì đánh sập luôn hệ thống, khiến người tham gia mất trắng. Đây chỉ là một trong nhiều hình thức lừa đảo phổ biến, được phân hai loại: Thuần công nghệ hoặc kết hợp công nghệ và tâm lý.
Theo các chuyên gia, nhiều nguyên nhân khiến nhà đầu tư trở thành “miếng mồi béo bở” cho các chiêu trò lừa đảo crypto (tiến mã hóa) như: Thiếu kiến thức cơ bản về blockchain, tài sản mã hóa, phân tích dự án; tâm lý làm giàu nhanh và chạy theo đám đông, dễ bị FOMO (hội chứng sợ bỏ lỡ); thiếu cảnh giác với những lời mời gọi lợi nhuận cao phi lý; pháp lý chưa rõ ràng, khiến việc xử lý các vụ lừa đảo còn khó khăn.
Nhằm đưa Việt Nam vào bản đồ quốc tế trong quản lý, phát triển tài sản số, ngày 9/9, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 5/2025/NQ-CP chính thức cho phép thí điểm thị trường tài sản mã hóa trong 5 năm. Nguyên tắc xuyên suốt được xác định là thận trọng, an toàn, có kiểm soát và minh bạch.
Một số điểm chính của nghị quyết thí điểm thị trường tài sản mã hóa gồm: Chỉ doanh nghiệp Việt Nam được cấp phép tổ chức sàn, kênh giao dịch; điều kiện vốn tối thiểu 10.000 tỷ đồng để được cấp phép tổ chức thị trường giao dịch tài sản mã hóa; tối thiểu 65% vốn điều lệ do tổ chức góp, trong đó trên 35% thuộc ít nhất 2 tổ chức là ngân hàng, chứng khoán, quản lý quỹ, bảo hiểm hoặc doanh nghiệp công nghệ. Tài sản mã hóa chỉ được chào bán hoặc phát hành cho nhà đầu tư nước ngoài; giao dịch ban đầu có giới hạn nhất định giữa nhà đầu tư nước ngoài và qua tổ chức được cấp phép; nhà đầu tư trong nước được mở tài khoản tại tổ chức được Bộ Tài chính cấp phép.
Một điểm quan trọng trong nghị quyết là tổ chức, cá nhân tham gia thị trường tài sản mã hóa phải tuân thủ quy định pháp luật liên quan về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, giao dịch điện tử, an toàn thông tin mạng, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu để bảo đảm an ninh, an toàn trên thị trường tài sản mã hóa và các pháp luật chuyên ngành khác có liên quan. Không chỉ dừng ở yêu cầu vốn, nghị quyết còn đưa ra hàng loạt điều kiện khắt khe về công nghệ và nhân sự.
Doanh nghiệp phải chứng minh năng lực hạ tầng công nghệ thông tin đạt chuẩn an toàn cấp độ 4, hoàn thiện ít nhất 10 quy trình nghiệp vụ then chốt - từ quản trị rủi ro, bảo mật thông tin, phát hành và lưu ký tài sản, đến thanh toán và xử lý sự cố. Về con người, tổng giám đốc phải có tối thiểu 2 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tài chính; giám đốc công nghệ tối thiểu 5 năm kinh nghiệm tại các tổ chức lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm hoặc công nghệ; doanh nghiệp cần tối thiểu 10 nhân sự có chứng chỉ an toàn thông tin và 10 nhân sự có chứng chỉ hành nghề chứng khoán.
Kỳ vọng thu hút dòng vốn và nhân tài
Các chuyên gia cho rằng, khung pháp lý mới sẽ góp phần giữ dòng vốn trong nước thay vì chảy ngầm ra quốc tế. Bà Nguyễn Vân Hiền, Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam, dẫn báo cáo của Chainalysis cho biết mỗi năm có khoảng 100 - 120 tỷ USD dòng vốn từ Việt Nam đổ ra nước ngoài trong lĩnh vực này. Việc luật hóa sẽ giúp quản lý tốt hơn, đồng thời bảo vệ nhà đầu tư.
Cùng quan điểm, TS Phạm Nguyễn Anh Huy (ĐH RMIT Việt Nam) nhận định: “Một khung pháp lý cho các sàn giao dịch được cấp phép có thể trở thành cánh cửa để số hóa các tài sản truyền thống như bất động sản, tín chỉ năng lượng tái tạo, mở ra thanh khoản cho các lĩnh vực then chốt, đồng thời thu hút đầu tư chất lượng cao”.
Đại diện Công ty cổ phần 1Matrix - đơn vị được giao nhiệm vụ xây dựng Blockchain Layer 1 “Make in Vietnam” đánh giá, nghị quyết sẽ tạo nền tảng cho doanh nghiệp công nghệ làm chủ chuỗi khối. Tuy nhiên, khoảng trống pháp lý đối với các sàn phi tập trung vẫn là thách thức, cần sớm có cơ chế quản lý.
Một điểm quan trọng là nhà đầu tư sẽ phải chuyển tài sản mã hóa về giao dịch tại các sàn trong nước khi hệ thống chính thức đi vào vận hành. Sau 6 tháng, nếu vẫn sử dụng nền tảng quốc tế không hợp pháp, nhà đầu tư có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Theo ông Phan Đức Nhật, Chủ tịch Coin.Help & BHO Network, nhà đầu tư cần chủ động tìm hiểu quy định, tuân thủ nghĩa vụ công bố thông tin và thuế như chứng khoán. Đây là yếu tố sống còn để đảm bảo sự phát triển bền vững. Tuy vậy, rủi ro vẫn còn hiện hữu: Tấn công mạng, thất thoát tài sản, nguy cơ rửa tiền. Vì vậy, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an và Ủy ban Chứng khoán sẽ phải phối hợp chặt chẽ, ban hành hướng dẫn cụ thể để tránh chồng chéo và mâu thuẫn pháp lý.
Theo TS Nguyễn Duy Quang (Đại học Kinh tế - Tài chính TPHCM), các điều kiện này sẽ tạo ra “sân chơi có kiểm soát” cho ngân hàng, công ty chứng khoán, bảo hiểm lớn thử nghiệm blockchain, hợp đồng thông minh và các ứng dụng tài chính số khác. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý mức vốn điều lệ quá cao có thể trở thành rào cản cho doanh nghiệp khởi nghiệp, khiến thị trường có nguy cơ hình thành “độc quyền nhóm”.
Việc thí điểm thị trường tài sản mã hóa mở ra cơ hội đưa Việt Nam vào bản đồ quốc tế về quản lý và phát triển tài sản số. Nhưng cơ hội lớn luôn đi kèm thách thức. Bài toán đặt ra không chỉ là xây dựng khung pháp lý chặt chẽ mà còn là tạo môi trường minh bạch, an toàn, nơi nhà đầu tư được bảo vệ và đổi mới sáng tạo được khuyến khích.
Châu Anh
