Không chỉ hỗ trợ nhà báo trong công việc hàng ngày, AI còn mở ra nhiều cơ hội mới cho ngành, từ việc nâng cao chất lượng nội dung đến tăng cường tác động xã hội.
“Trợ thủ đắc lực” của ngành báo
Theo Khảo sát Báo chí Việt Nam mới nhất do Hội Nhà báo Việt Nam (VJA) và Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA) phối hợp thực hiện, cụ thể là Viện Nghiên cứu chính sách và Phát triển truyền thông (IPS) là đơn vị trực tiếp triển khai, trong số lượng mẫu là 177 cơ quan báo, tạp chí trên cả nước, trên 1/4 cơ quan báo chí đang ứng dụng AI trong các hoạt động vận hành của tòa soạn, đặc biệt là khâu sản xuất tin tức.
Nhiều cơ quan báo chí từng bước áp dụng các công nghệ số hiện đại như: AI, IoT, Cloud (điện toán đám mây), big data (dữ liệu lớn)... vào hoạt động của mình. Hầu như các tòa soạn như: Nhân dân, Thông tấn xã Việt Nam, VnExpress, Dân trí... đều đã trở thành các đơn vị báo chí đa phương tiện với các trang báo đáp ứng tiêu chí Mobile First (phát triển ưu tiên trải nghiệm người dùng trên các thiết bị di động), đa nền tảng, sử dụng các hình thức truyền tải tin bài hiện đại.
Tuy nhiên, cũng theo khảo sát này, 29,4% cơ quan báo chí đã có kế hoạch ứng dụng AI trong tòa soạn nhưng chưa triển khai. Hơn 1/3 (36,2%) vẫn chưa có kế hoạch ứng dụng, trong khi 15 cơ quan báo chí khẳng định sẽ không sử dụng AI trong các hoạt động của tòa soạn. 36/46 cơ quan báo chí đang ứng dụng AI đã tự xây dựng hệ thống để vận hành, còn lại sử dụng dịch vụ thuê ngoài.
Từ đó có thể thấy, việc áp dụng AI trong lĩnh vực báo chí đem lại nhiều lợi ích và chắc chắn mang lại kết quả tốt nhất cho hoạt động báo chí trong tương lai.
Bà Nguyễn Thị Hải Vân, Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí - Hội nhà báo Việt Nam cho rằng: “AI không chỉ thay đổi cách thức làm báo mà còn mang lại cơ hội và thách thức chưa từng có đối với báo chí ngày nay. Về cơ hội, AI giúp các nhà báo tổng hợp và phân tích dữ liệu nhanh chóng hơn, tiết kiệm thời gian và nỗ lực trong quá trình sản xuất tin, bài; giúp tòa soạn lựa chọn những nội dung phù hợp với nhu cầu từng nhóm độc giả, từ đó tăng khả năng tương tác và độ hấp dẫn của sản phẩm báo chí. Nhờ đó, nhà báo sẽ mang đến cho độc giả những tin tức mà họ muốn theo cách thức cá nhân hơn, bao phủ được nhiều chủ đề hơn. Tuy nhiên, những thách thức mà AI mang lại không hề nhỏ, đòi hỏi các cơ quan báo chí, nhà báo cần có sự đào tạo và chuẩn bị kỹ lưỡng để sử dụng AI hiệu quả, đồng thời bảo đảm tính tin cậy và đạo đức trong việc truyền tải thông tin”.
Ứng dụng AI - “Đường cao tốc” phát triển báo chí
Theo bà Trần Lệ Thùy, Giám đốc Công ty Sáng kiến truyền thông và phát triển, để có thể triển khai hiệu quả hoạt động sáng tạo báo chí trong kỷ nguyên AI, các tòa soạn cần đảm bảo một số điều kiện cần và đủ như: Hạ tầng công nghệ hiện đại, phần mềm và công cụ AI phù hợp, đội ngũ kỹ sư và chuyên gia công nghệ thông tin…
Mỗi tòa soạn cần có chiến lược rõ ràng về việc ứng dụng công nghệ số và AI trong hoạt động báo chí, bao gồm các mục tiêu cụ thể và kế hoạch triển khai chi tiết; phải thiết kế lại quy trình làm việc để tích hợp công nghệ AI vào các bước từ sản xuất nội dung đến phân phối và tương tác với độc giả.
Không chỉ các báo lớn mà báo địa phương cũng bắt kịp xu thế, đơn cử báo Hải Dương khoảng 2 năm nay có thêm một “nhân viên đặc biệt”, đó là AI. Khoảng 50% phóng viên, biên tập viên của tòa soạn đã nhanh chóng bắt tay hợp tác khá hiệu quả với “nhân viên đặc biệt” này.
Ông Nguyễn Quý Trọng, Tổng Biên tập Báo Hải Dương cho hay: “AI giúp báo hiểu người đọc hơn, cập nhật thường xuyên lượng người xem, phân tích cụ thể thành phần, giới tính, khu vực… từ đó sản xuất những nội dung phù hợp với nhu cầu bạn đọc, góp phần tăng lượng người đọc trên báo; đồng thời giúp phóng viên, biên tập viên có nhiều thời gian hơn để sáng tạo nội dung”.
Khó có thể phủ nhận nhờ AI mà tốc độ làm báo nhanh hơn, tốt hơn, nhiều ý tưởng sáng tạo hơn. Chẳng hạn trước kia, họa sĩ cặm cụi ngồi vẽ một bức tranh minh họa, giờ sử dụng AI thì hoàn thành trong 1 phút và AI có thể đề xuất nhiều lựa chọn thú vị. AI cũng giúp tòa soạn cải thiện cách làm, đáp ứng đúng nhu cầu, thị hiếu của công chúng…
Với sự hỗ trợ của AI, năng suất và chất lượng của tòa soạn không ngừng được cải thiện. Ông Ngô Đức Kiên, Tổng biên tập Báo Nghệ An cho hay: “Muốn trở thành tờ báo bắt nhịp với dòng chảy chuyển đổi số thì có 2 ứng dụng không thể bỏ qua, đó là AI và dữ liệu lớn (big data). Các cơ quan báo chí không thể đứng ngoài cuộc, không chần chừ được nữa. Ứng dụng AI chính là “đường cao tốc” của sự phát triển báo chí”.
Chính vì lý do này, nhiều người lo ngại các ngành nghề sẽ dần bị thay thế bởi AI, kể cả với một nghề có tính sáng tạo và biểu đạt cao như báo chí. Liệu AI có thể thay thế báo chí không? Đây không chỉ là băn khoăn của nhiều người mà chính nhà báo - người tham gia trực tiếp vào hoạt động báo chí - cũng không tránh khỏi nỗi sợ này.
Theo phân tích của các chuyên gia đến từ Viện Nghiên cứu báo chí Reuters, mặc dù các thuật toán AI vượt trội trong việc xử lý lượng lớn dữ liệu một cách nhanh chóng nhưng thường thiếu sự hiểu biết sâu sắc cần thiết để diễn giải các bối cảnh xã hội, chính trị và văn hóa phức tạp. Trong khi đó, các nhà báo mang đến kiến thức chuyên sâu và nhận thức về bối cảnh cho phép họ đưa ra những thông tin chính xác và sâu sắc hơn. AI thiếu những đặc điểm thuộc về con người cần thiết để xây dựng mối quan hệ và niềm tin với các nguồn tin, thực hiện các cuộc phỏng vấn và khám phá sự thật thông qua điều tra, xác minh nguồn tin...
Chưa hết, các bài báo liên quan đến các vấn đề như nhân quyền, thiên tai hay bi kịch cá nhân đòi hỏi sự đồng cảm, trí tuệ và cảm xúc. Các nhà báo thường đưa ra quan điểm nhân ái, tác động đến tình cảm của độc giả, điều mà nội dung do AI tạo ra không thể làm được.
Khai thác hiệu quả AI mà không đánh mất giá trị cốt lõi của báo chí
Cũng nhìn nhận một trong những thách thức lớn nhất khi áp dụng AI trong báo chí là vấn đề đạo đức và tính minh bạch, theo nhiều chuyên gia, AI với khả năng tự động hóa nhiều quy trình có thể dẫn đến nguy cơ giảm bớt vai trò của con người trong việc kiểm soát và quyết định nội dung. Điều này đặt ra câu hỏi về tính minh bạch và độ tin cậy của thông tin do AI tạo ra.
TS, nhà báo Trần Bá Dung lưu ý câu chuyện ứng xử đạo đức của nhà báo khi sử dụng AI và cần có giải pháp ngăn ngừa các tình huống vi phạm đạo đức người làm báo như: Thông tin sai sự thật; xâm phạm đời tư; thông tin phản văn hóa hay thiếu tôn trọng công chúng... Mặt khác, việc ứng dụng AI cũng có thể dẫn đến những sai sót, vi phạm ngoài ý muốn.
“Trong bối cảnh ứng dụng AI trở thành xu thế, các cơ quan báo chí và mỗi nhà báo khi ứng dụng AI trong sản xuất, phân phối nội dung cần nêu cao tính trung thực, nhân văn, trách nhiệm. Cơ quan báo chí phải quán triệt quy định đạo đức nghề báo trong hoạt động tác nghiệp, đặc biệt từ khâu kiểm chứng, xác minh độ tin cậy của thông tin khi sử dụng AI; cần có quy trình thẩm định, sàng lọc, phát hiện bài báo do AI viết hoặc sử dụng dữ liệu của AI”, ông Dung đề xuất.
“Mặc dù có những thách thức, việc sử dụng AI trong báo chí cũng mang lại nhiều cơ hội để tạo ra nội dung có tác động tích cực tới xã hội. AI đang làm thay đổi sâu sắc cách thức con người tiếp cận, sản xuất và phân phối thông tin”, PGS, TS Lê Hải Bình, Thứ trưởng Thường trực Bộ VH-TT&DL khẳng định và nhấn mạnh vai trò then chốt của các cơ sở đào tạo trong việc chuẩn bị nhân lực báo chí thích ứng với môi trường truyền thông hiện đại, có khả năng kiểm soát và khai thác hiệu quả AI mà không đánh mất giá trị cốt lõi của báo chí.
Đến năm 2050, chúng ta có thể hình dung về một kỷ nguyên báo chí hoàn toàn mới, nơi thông tin được cá nhân hóa sâu sắc, AI đóng vai trò trung tâm và các ranh giới giữa nhà báo, công chúng và công nghệ ngày càng khó phân định. AI không thể thay thế con người vì nhà báo phải là người "thổi hồn" vào con chữ và hình ảnh để “vẽ nên” những câu chuyện lay động trái tim, truyền cảm hứng. Để làm được điều đó, mỗi nhà báo cần không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức, giữ vững lửa nghề với tinh thần nhân văn, làm chủ công nghệ.
NGUYỄN THANH
