Theo kết quả tổng điều tra dân số năm 2019, Việt Nam đã chính thức bước vào quá trình già hóa dân số từ năm 2011. Tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên đã tăng từ 8,7% năm 2009 lên khoảng 11,9% vào năm 2019. Đến cuối năm 2023, đầu năm 2024, con số này tiếp tục tăng mạnh, dao động từ 14,2 - 16%. Dự báo, Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn dân số già vào năm 2036 - 2038 và trở thành quốc gia có dân số “siêu già” vào năm 2050.
Theo các chuyên gia, một trong những hệ lụy lớn nhất của già hóa dân số là sự thiếu hụt lực lượng lao động - yếu tố sống còn đối với sự phát triển kinh tế. Khi tỷ lệ người già tăng nhanh, áp lực an sinh xã hội cũng theo đó gia tăng. Trong khi đó, nguồn lực từ số người trong độ tuổi lao động và tốc độ tăng trưởng kinh tế khó có thể bù đắp được gánh nặng ngày càng lớn từ nhóm dân số không còn khả năng lao động.
TS, bác sĩ Hoàng Tú Anh (Trung tâm Sáng kiến Sức khỏe và Dân số) cho biết, Việt Nam hiện có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm trên 16% tổng dân số. Con số này đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống chăm sóc y tế, an sinh xã hội, lao động và các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng. Trong đó, lĩnh vực y tế đang chịu áp lực nặng nề khi người cao tuổi là nhóm có tỷ lệ mắc bệnh không lây nhiễm cao như tim mạch, tiểu đường, loãng xương, ung thư - những bệnh lý đòi hỏi theo dõi và điều trị liên tục. Ngoài ra, người cao tuổi còn dễ mắc các bệnh đặc trưng như sa sút trí tuệ, trầm cảm và dễ bị tổn thương bởi các bệnh truyền nhiễm do hệ miễn dịch suy giảm. Trong khi đó, cả nước hiện chỉ có 1 bệnh viện lão khoa tuyến trung ương, nhiều bệnh viện tuyến tỉnh vẫn chưa có chuyên khoa lão.
Dự báo đến năm 2045, Việt Nam sẽ có khoảng 18 triệu người cao tuổi, chiếm 20% dân số. Nếu không có các hành động kịp thời và chiến lược phù hợp, nguy cơ xảy ra “khủng hoảng già hóa” là hoàn toàn hiện hữu, kéo theo hàng loạt hệ lụy như: Gia tăng số người cao tuổi không nơi nương tựa, gánh nặng chăm sóc đổ dồn lên vai gia đình, đặc biệt là phụ nữ, thiếu hụt lao động trẻ và áp lực lớn lên hệ thống y tế, an sinh xã hội.
TS Đinh Huy Dương, nguyên Vụ trưởng Vụ Truyền thông - Giáo dục, Tổng cục dân số - Kế hoạch hóa gia đình (nay là Cục Dân số, Bộ Y tế) cho rằng, sau khái niệm "chưa giàu đã già" còn có thêm một mệnh đề khác nữa cần giải quyết, đó là "làm gì để chưa già đã giàu?".
Theo ông Đinh Huy Dương, già hóa dân số làm cho cơ cấu dân số trong độ tuổi lao động giảm đi, cơ cấu nghề nghiệp thay đổi. Điều đó đồng nghĩa với việc gánh nặng kinh tế cho người lao động trẻ cũng cao hơn, khi mà tuổi thọ của người dân tăng lên, sức khỏe giảm đi. Chưa kể đến câu chuyện đa số họ không có khoản tích lũy vì giai đoạn thu không đủ chi trước đây. Một vòng tròn cần được quan tâm giải quyết càng sớm càng tốt, ví dụ như bài toán lương rục rịch tăng một, giá cả sinh hoạt tăng gấp đôi. Bài toán an sinh xã hội về lâu dài cần được tính toán căn cơ, làm sao cho tốc độ già hóa dân số chậm lại, phát huy tối đa nguồn lực trong giai đoạn dân số vàng. Do đó, trước hết chúng ta cần có biện pháp tạo công ăn việc làm, cải thiện thu nhập cho người trẻ.
Còn theo TS, bác sĩ Hoàng Tú Anh, Việt Nam cần triển khai đồng bộ các giải pháp, từ hoàn thiện dữ liệu, xây dựng khung pháp lý toàn diện, tái cấu trúc hệ thống y tế thân thiện với người cao tuổi, phát triển dịch vụ chăm sóc tại cộng đồng, cải cách an sinh xã hội và tăng cường ứng dụng công nghệ. Đồng thời, “cần thay đổi nhận thức xã hội, giảm định kiến cho rằng người cao tuổi là gánh nặng, để xây dựng một xã hội bao trùm, nơi người cao tuổi được sống khỏe mạnh, an toàn và có phẩm giá”, bà Hoàng Tú Anh khuyến cáo.
Hà Châu
