Theo Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF), mỗi năm có tới 19 - 23 triệu tấn rác thải nhựa đổ ra đại dương; 2.144 loài sinh vật biển đang sống trong môi trường ô nhiễm nhựa. Trong khi đó, 88% loài sinh vật mà tổ chức này nghiên cứu bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi ô nhiễm nhựa.
Báo cáo của Diễn đàn Kinh tế thế giới từng cảnh báo, đến năm 2050, tổng khối lượng rác thải nhựa trên đại dương có thể vượt cả tổng trọng lượng của các loài cá. Rác thải nhựa đã khiến cho sinh kế của ngư dân đánh bắt quy mô nhỏ ở ven biển bị đe dọa rất nghiêm trọng.
Là quốc gia có đường bờ biển dài hơn 3.260km, Việt Nam vừa là nạn nhân, vừa là một trong những nguồn phát thải rác thải nhựa ra đại dương nhiều nhất. WWF cho biết, trung bình mỗi năm Việt Nam thải ra đại dương khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa, phần lớn là túi nilon. Mỗi gia đình Việt Nam trung bình sử dụng khoảng 1kg túi nilon mỗi tháng và hơn 80% bị thải bỏ sau khi dùng một lần.
Mỗi ngày, người dân và du khách trên đảo Bình Ba (tỉnh Khánh Hòa) thải khoảng 3 tấn rác sinh hoạt ra môi trường. Nơi này được xem là “quốc đảo tôm hùm” với hơn 90% hộ dân nuôi tôm. Tuy nhiên, nhiều minh chứng đã chỉ ra, rác thải sinh hoạt và rác thải đại dương là nguyên nhân gây suy giảm chất lượng tôm hùm cùng một số loại thủy hải sản khác tại đây.
Huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) cũng có tình cảnh tương tự. Ông Lê Khuân, Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá An Vĩnh cho biết: “Bà con đi biển kéo lưới lên tôm cá thì ít mà rác thì nhiều. Có hôm trong lưới toàn túi nilon, vỏ chai, hộp xốp”.
Nhiều địa phương đã triển khai các giải pháp thu gom rác nhằm giảm thiểu tình trạng ô nhiễm tại bãi biển.
Không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng khai thác, rác thải nhựa còn làm mất mỹ quan du lịch biển đảo - nguồn sinh kế thứ hai bên cạnh đánh bắt. Du khách ngày càng e ngại cảnh biển đầy rác, cá chết, nước bẩn. Lượng khách giảm, thu nhập từ dịch vụ ăn uống, lưu trú, vận tải biển sụt giảm theo.
Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Đức Toàn cho biết, các huyện, xã đảo như Lý Sơn (Quảng Ngãi), Cồn Cỏ (Quảng Trị), Bình Ba (Khánh Hòa) đều sở hữu tiềm năng kinh tế đáng kể. Những năm gần đây, lượng khách du lịch đến các vùng biển đảo này ngày càng tăng, cho thấy sức hút lớn từ lợi thế phát triển du lịch biển đảo. Tuy nhiên, ô nhiễm nhựa đang là vấn đề đe dọa nghiêm trọng đối với các vùng biển này. Điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến ngành du lịch mà còn gây tổn hại đến sinh kế của cộng đồng địa phương. “Khi các bãi biển, vùng biển bị bao phủ bởi rác thải nhựa, sức hấp dẫn du lịch sẽ suy giảm rõ rệt, kéo theo đó là sự sụt giảm thu nhập từ hoạt động dịch vụ, lưu trú, vận tải những lĩnh vực mưu sinh chính của người dân đảo”, ông Toàn nhận định.
Trước mối nguy hiển hiện, Việt Nam đã có nhiều hành động chính sách nhằm giảm thiểu ô nhiễm nhựa. Trong đó, đáng chú ý là Quyết định số 1316/QĐ-TTg năm 2021 phê duyệt đề án tăng cường quản lý chất thải nhựa, đặt mục tiêu: Đến năm 2025, 100% siêu thị, trung tâm thương mại sử dụng bao bì thân thiện với môi trường; 85% rác thải nhựa được thu gom, tái chế. Luật Bảo vệ môi trường 2020 cũng quy định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần. Đặc biệt, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP quy định từ 1/1/2026 cấm sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy dưới kích thước 50cm x 50cm; từ năm 2030, dừng hoàn toàn việc sử dụng bao bì nhựa khó phân hủy.
Tuy nhiên, để bảo vệ đại dương và sinh kế ngư dân một cách bền vững, chính sách là chưa đủ. Điều cốt lõi nằm ở nhận thức và hành động của mỗi người dân, đặc biệt là cộng đồng ven biển.
Châu Anh
