Sự bùng nổ của robot trong một xã hội đang có tốc độ già hóa nhanh chóng giúp bù đắp phần nào thách thức do lực lượng lao động suy giảm, đồng thời củng cố lợi thế sản xuất của Trung Quốc, vốn được dự đoán tiếp tục gia tăng khi công nghệ người robot hình người (humanoid) ngày càng hoàn thiện - theo các nhà phân tích.
Dân số Trung Quốc đã giảm liên tục kể từ năm 2022, với mức giảm 1,39 triệu người trong năm 2024. Tuy nhiên, quốc gia này hiện có kỷ lục 2,027 triệu robot công nghiệp đang hoạt động, dẫn đầu thế giới với khoảng cách rất lớn - theo Báo cáo Robot Toàn cầu 2025 của Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR).
Theo báo cáo công bố tháng 9, hơn một nửa trong tổng số 542.000 robot công nghiệp mới trên thế giới năm 2024 được lắp đặt tại các nhà máy Trung Quốc. Những cỗ máy này hàn khung xe ô tô, lắp ráp thiết bị điện tử và di chuyển hàng hóa nặng với độ chính xác cao, giúp lấp đầy khoảng trống lao động do biến động dân số.
Theo số liệu Chính phủ, dân số Trung Quốc giảm khoảng 0,1% trong năm 2024, nhưng số robot lắp đặt trong cùng kỳ tăng 5%, đạt 295.000 đơn vị, chiếm 54% tổng số robot công nghiệp mới toàn cầu, theo IFR.
Nhật Bản đứng thứ 2 với 44.500 robot mới, trong khi Mỹ đứng thứ 3 với 34.200 robot. Tổng số robot công nghiệp được lắp đặt trên toàn cầu tăng 9%, đạt 4,664 triệu đơn vị vào năm 2024. Robot hình người được xem là giai đoạn tiếp theo trong quá trình nâng cấp công nghiệp. Dù chưa có số liệu chính xác về số lượng đơn đặt hàng cho loại robot thông minh có hình dáng giống con người này, các công ty Trung Quốc đang nhanh chóng chuyển từ giai đoạn nghiên cứu - phát triển sang triển khai thương mại quy mô lớn.
Tuy nhiên, giáo sư Gao của Đại học Thanh Hoa cảnh báo rằng Trung Quốc vẫn cần số lượng lớn nhân lực tay nghề cao để hỗ trợ các ngành công nghiệp thông minh, ví dụ như kỹ thuật viên bảo trì robot.
Theo báo cáo của Trung tâm Thông tin Nhân lực và An sinh Xã hội Trung Quốc công bố tháng 4, đến năm 2030, Trung Quốc sẽ thiếu hụt khoảng 50 triệu lao động tay nghề cao trong nhóm lao động kỹ thuật. Trong suốt thập kỷ qua, Trung Quốc đã theo đuổi một chiến dịch quy mô lớn nhằm tăng cường sử dụng robot trong sản xuất, trở thành nhà sản xuất robot hàng đầu thế giới và kết hợp ngành công nghiệp này với tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo.
Ông Lian Jye Su, nhà phân tích trưởng tại công ty nghiên cứu công nghệ Omdia cho biết, các doanh nghiệp Trung Quốc đã được hưởng lợi từ một chiến lược quốc gia tương tự như cách ngành xe điện và AI của nước này phát triển mạnh mẽ. “Điều này không phải ngẫu nhiên. Nó là kết quả của nhiều năm đầu tư bền bỉ của các công ty Trung Quốc”, ông Su nói.
Việc tự động hóa trong sản xuất đã trở thành yếu tố then chốt giúp Trung Quốc giữ vị thế là công xưởng của thế giới. Các nhà máy ở Trung Quốc đã lắp đặt hơn 150.000 robot mỗi năm kể từ 2017, trong khi sản lượng sản xuất công nghiệp tăng vọt.
Chính sách quốc gia và chiến lược "Sản xuất tại Trung Quốc 2025"
Từ năm 2015, Bắc Kinh đặt mục tiêu giúp Trung Quốc trở nên cạnh tranh toàn cầu trong lĩnh vực robot, như một phần của chiến lược “Made in China 2025” (Sản xuất ở Trung Quốc 2025) nhằm giảm phụ thuộc vào hàng hóa công nghiệp tiên tiến nhập khẩu. Các ngành công nghiệp liên quan được tiếp cận gần như không giới hạn với các khoản vay lãi suất thấp từ ngân hàng quốc doanh, đồng thời được hỗ trợ mua lại các công ty nước ngoài, nhận vốn đầu tư trực tiếp từ nhà nước và nhiều hình thức trợ giúp khác.
Đến năm 2021, Chính phủ đã ban hành chiến lược quốc gia chi tiết để mở rộng việc ứng dụng robot.
Theo IFR, thị phần của Trung Quốc trong sản xuất robot toàn cầu đã tăng lên 1/3 trong năm 2024, từ mức 1/4 vào năm 2023. Trong khi đó, Nhật Bản - quốc gia dẫn đầu trước đây đã giảm xuống còn 29%, so với 38% của năm trước đó.
Trước đây, phần lớn robot được lắp đặt trong các nhà máy Trung Quốc là hàng nhập khẩu, nhưng năm 2024, gần 60% robot được sử dụng tại Trung Quốc cũng do các công ty trong nước sản xuất. Tổng thể, Trung Quốc hiện có số robot trong nhà máy gấp 5 lần Mỹ.
Dữ liệu của IFR không bao gồm robot hình người, những mẫu robot hai chân vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm. Tuy nhiên, sự hỗ trợ mạnh mẽ của Chính phủ đã thúc đẩy làn sóng khởi nghiệp trong lĩnh vực robot hình người và hình thành một hệ sinh thái các công ty chuyên sản xuất linh kiện đặc thù như khớp động cơ, cảm biến…
Dù vậy, các doanh nghiệp Trung Quốc vẫn tụt hậu so với nước ngoài về khả năng chế tạo một số linh kiện then chốt, bao gồm cảm biến và chip bán dẫn - chuyên gia Su tại Omdia nhận định. “Nếu bạn muốn lắp ráp một robot hình người cao cấp thực sự, gần như toàn bộ linh kiện đều không do Trung Quốc sản xuất. Có thể chỉ một vài bộ phận là hàng Trung Quốc, nhưng phần lớn hệ thống sẽ mang tính quốc tế", ông nói.
ĐỨC HOÀNG (theo SCMP, NYT)
