Trung Quốc: Lao động tự do đối mặt rủi ro trong thời tiết nắng nóng

Một buổi sáng nóng hầm hập ở Bắc Kinh, anh Hao cùng hơn chục tài xế giao đồ ăn khác đổ mồ hôi đứng chờ bên ngoài nhà hàng lẩu.

Anh Hao, giống như phần lớn trong số 200 triệu lao động tự do ở Trung Quốc theo luật được quyền nhận "phụ cấp nắng nóng", một dạng chi phí dành cho những ai phải làm việc hàng giờ dưới điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Theo quy định, khi nhiệt độ vượt quá 35°C, anh phải được trả ít nhất 180 nhân dân tệ/tháng (khoảng 612.000 đồng).

Tuần đó, Bắc Kinh đã vượt ngưỡng này nhưng anh vẫn chưa nhận được tiền. “Tôi chưa từng nghe nói công ty có phúc lợi gì cho trường hợp làm việc giữa đợt nắng nóng”, anh Hao nói. Anh không đơn độc, hầu hết tài xế khác cũng chưa từng nhận được khoản hỗ trợ nào tương tự.

Khi mặt trời biến các thành phố như Bắc Kinh trở nên nóng nực, nhu cầu giao hàng bùng nổ. Nhiệt độ càng cao, đơn hàng càng nhiều. Với các nền tảng như Ele.me (thuộc Alibaba), Meituan và JD.com, những tên tuổi lớn trong lĩnh vực giao đồ ăn tại Trung Quốc, bài toán rất đơn giản: Tài xế đổ mồ hôi thì khách hàng hài lòng.

Với anh Hao và hàng triệu người giống anh, số đơn tăng lên đồng nghĩa với việc có thể kiếm thêm 1 tệ/giờ (3.400 đồng), chưa đủ để mua một chai nước mát. Phụ cấp nắng nóng chỉ được trả bởi những công ty sẵn lòng tuân thủ luật pháp. Trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang chậm lại, hơn 1/5 lực lượng lao động phải làm công việc tự do, tạo ra cạnh tranh gay gắt nên ít người dám lên tiếng đòi hỏi quyền lợi.

Năm 2024, Trung Quốc ghi nhận năm nóng nhất trong lịch sử. 3 năm trước đều nằm trong top 5 năm ghi nhận nhiệt độ trung bình cao nhất kể từ thập niên 1960.

Theo tạp chí The Lancet, số ca tử vong liên quan đến nắng nóng mỗi năm ở Trung Quốc đã gần gấp đôi so với giai đoạn 1986 - 2005, với hơn 37.000 người chết riêng trong năm 2023. Tài xế giao hàng, người bán hàng rong và công nhân xây dựng là những người chịu ảnh hưởng trực tiếp.

Một nghiên cứu công bố năm 2024 khảo sát 1.200 tài xế và 580.000 đơn hàng cho thấy, trong những đợt nắng nóng, lao động tự do nhận đơn hàng mỗi giờ tăng 9%, làm việc lâu hơn 6% nhưng thu nhập chỉ nhỉnh thêm 1 tệ/giờ, một phần do bị phạt vì giao hàng trễ.

Trong khi đó, chi phí bỏ túi để chữa trị say nắng và các bệnh liên quan như tim mạch hoặc hô hấp mãn tính trong mùa cao điểm mùa hè trung bình lên tới hơn 500 tệ (hơn 1,5 triệu đồng).

“Hầu hết tài xế chỉ nhận ra chi phí sức khỏe khi đã đổ bệnh và phải nhập viện, trong khi lại không có bảo hiểm y tế. Người tiêu dùng được bảo vệ an toàn trong nhà nhưng rủi ro sức khỏe lại dồn hết lên vai các tài xế", TS Susan Feng Lu, đồng tác giả nghiên cứu kiêm giáo sư tại Trường Quản trị Rotman, Đại học Toronto (Canada), cho biết.

Ít nhất 51 người lao động đã chết vì say nắng trong 3 năm qua, theo phân tích của laodongqushi.com - nền tảng chuyên về dữ liệu lao động Trung Quốc. Nhưng con số thực tế có thể cao hơn rất nhiều vì khó xác định nắng nóng là nguyên nhân tử vong trực tiếp.

Theo luật, công việc ngoài trời phải bị giới hạn dưới 6 tiếng khi nhiệt độ vượt quá 37°C và ngừng hẳn khi chạm ngưỡng 40°C. Nhưng việc thực thi chỉ áp dụng với lao động có hợp đồng chính thức. Lao động tự do, vốn không ký hợp đồng lao động, nằm ngoài mọi khung pháp lý.

Giống như các nền tảng gọi xe và giao hàng toàn cầu, các ông chủ của nhóm lao động tự do ở Trung Quốc thường quảng bá công việc của họ là linh hoạt, mang tính khởi nghiệp và trao quyền. Nhưng theo giới phê bình, "tự do" chỉ là từ lóng cho sự loại trừ: Không phúc lợi và gần như không bảo vệ người lao động.

Trước áp lực từ giới lập pháp, các nền tảng đã bắt đầu đưa ra một số hỗ trợ. Meituan từng cam kết sẽ “dần dần đóng bảo hiểm xã hội cho tài xế toàn thời gian và bán thời gian ổn định” từ quý II năm nay, đồng thời khẳng định họ có “quỹ chăm sóc mùa nóng” cộng thêm phụ phí vào mỗi đơn hàng đủ điều kiện. JD.com cũng cho biết đang tăng cường hỗ trợ cho tài xế toàn thời gian và “cam kết đảm bảo phúc lợi cho tài xế trong thời tiết nắng nóng”.

ĐỨC HOÀNG (theo Bloomberg)