Cú hích từ chính sách “gần dân, sát cơ sở”
Ngày 11/6, Chính phủ ban hành Nghị định số 125/2025/NĐ-CP, tiếp đó là Thông tư số 43/2025/TT-BTC ngày 17/6/2025 của Bộ Tài chính, chính thức phân định lại thẩm quyền giữa cấp huyện và cấp xã trong lĩnh vực quản lý kinh tế tập thể. Theo đó, nhiều nhiệm vụ liên quan đến đăng ký tổ hợp tác (THT), HTX và liên hiệp hợp tác xã (LHHTX) vốn do cấp huyện đảm nhiệm nay được chuyển giao cho cấp xã.
Điểm mới đáng chú ý là quyền tiếp nhận và xử lý hồ sơ đăng ký HTX sẽ do cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã đảm trách. Sự thay đổi này được kỳ vọng sẽ rút ngắn thời gian xử lý thủ tục, giảm chi phí đi lại cho người dân, đồng thời tăng cường sự tương tác, hỗ trợ trực tiếp từ cán bộ địa phương, những người am hiểu địa bàn và gắn bó chặt chẽ với các mô hình kinh tế tập thể.
Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&MT) cho biết, việc tinh gọn hệ thống hành chính (giảm số tỉnh từ 63 xuống 34, số xã từ hơn 10.000 còn hơn 3.300, bỏ cấp huyện) đang tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc xây dựng cơ chế “gần dân, sát cơ sở”. “Bản chất của kinh tế tập thể vốn gắn liền với hộ nông dân, tổ sản xuất nhỏ, việc chính quyền gần dân, sát cơ sở sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, tiết kiệm chi phí xã hội. Cán bộ cấp xã không chỉ thực hiện nhiệm vụ hành chính mà còn có thể đóng vai trò cố vấn, hỗ trợ HTX trong việc xây dựng mô hình sản xuất, kết nối thị trường, tổ chức đào tạo hoặc tiếp cận chính sách mới”, ông Thịnh nói.
Thống kê sơ bộ đến hết năm 2024, cả nước có 33.335 HTX, 152 LHHTX và hơn 897.000 lao động thường xuyên làm việc trong khu vực này. Riêng lĩnh vực nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn với hơn 22.000 HTX, tương đương gần 67% tổng số HTX cả nước. Trong số đó, hơn 2.600 HTX ứng dụng công nghệ cao, trên 2.500 HTX là chủ thể OCOP, 1.500 HTX tham gia phát triển du lịch hoặc truy xuất nguồn gốc và gần 4.700 HTX đã tham gia liên kết chuỗi giá trị theo Nghị định 98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Tỷ lệ HTX có hợp đồng bao tiêu nông sản hiện đạt 24,5%, cao gấp 4 - 5 lần so với giai đoạn trước năm 2015.
Không còn là những mô hình sản xuất tự phát, manh mún, nhiều HTX đã trở thành đơn vị kinh tế năng động, liên kết theo chuỗi, ứng dụng công nghệ, hướng tới sản xuất sạch và tiêu chuẩn cao. Các mô hình như HTX Toàn Thắng (Cà Mau), HTX Hữu cơ Bình Minh (Bắc Ninh), HTX Chè Hảo Đạt (Thái Nguyên), HTX Công nghệ cao Bình Quý (Đồng Tháp)... đang chứng minh sức sống mới của khu vực kinh tế tập thể.
Thể chế mới, hạ tầng số và khát vọng tăng tốc
Trong bối cảnh đó, bất kỳ sự thay đổi nào trong thiết kế thể chế, đặc biệt ở cấp địa phương, đều có tác động lớn đến hiệu quả hoạt động của HTX. Từ thực tế triển khai, nhiều HTX đánh giá cao tính tiện lợi khi thực hiện thủ tục hành chính tại xã thay vì phải lên huyện như trước đây. “Trước chúng tôi mất gần cả ngày để hoàn thiện hồ sơ ở huyện. Giờ chỉ cần vài tiếng tại xã là xong. Điều đó tiết kiệm rất nhiều thời gian và chi phí”, ông Nguyễn Văn Tám, thành viên HTX rau an toàn tại Hưng Yên chia sẻ.
Với HTX chè Phìn Hồ (Lai Châu), lợi ích không chỉ ở thủ tục mà còn nằm ở khả năng tiếp cận thông tin nhanh hơn. Đại diện HTX cho biết, khi cán bộ xã nắm rõ tình hình địa phương và được phân quyền trực tiếp, HTX dễ dàng tiếp cận chính sách khuyến nông, xúc tiến thương mại hoặc tham gia các chương trình hỗ trợ.
Tại Đồng Tháp, Giám đốc HTX Tân Hòa Đông, anh Nguyễn Ngọc Thành cho rằng việc sáp nhập xã và bỏ cấp huyện đã mở ra hướng đi mới: “Nếu 3 xã nhập lại thành một, thì 3 HTX cũng có thể hợp nhất thành một đơn vị lớn hơn, mạnh hơn về tài chính và vận hành. Quan trọng là HTX phải làm thật, chứ đừng lập hình thức để chạy thành tích”.
Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, sáp nhập đơn vị hành chính đang giúp mở rộng không gian sản xuất, hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn yếu tố nền tảng để phát triển các HTX đa dịch vụ, gắn với chuỗi giá trị và hướng đến sản xuất xanh. Các mô hình thành công như HTX Tân Long (Đồng Tháp), HTX số 1 Nam Đàn (Nghệ An), HTX Gạo hữu cơ Trà Quế (Đà Nẵng)... đều đã vượt qua ranh giới địa giới hành chính hẹp để phát triển liên xã, liên vùng. Đây là minh chứng rõ ràng cho khả năng thích ứng của HTX trong bối cảnh cải cách hành chính mạnh mẽ.
Một điểm đáng chú ý khác là việc tinh gọn đơn vị hành chính sẽ tạo thuận lợi để hình thành cơ sở dữ liệu tập trung về HTX, phục vụ quản lý điện tử và chia sẻ thông tin giữa các xã, tỉnh, sở ngành. Từ chứng nhận điện tử, truy xuất nguồn gốc đến quản lý hồ sơ thành viên, tất cả đều có thể tích hợp và chuẩn hóa. Nếu kết hợp với chính sách thiết lập cụm HTX liên xã, trung tâm dịch vụ hỗ trợ nông nghiệp cấp vùng và nền tảng số, Việt Nam có thể xây dựng hệ sinh thái HTX hiện đại, minh bạch, tiết kiệm chi phí và hiệu quả cao hơn.
Theo mục tiêu của Chính phủ, đến năm 2025, cả nước phấn đấu có 134.000 tổ hợp tác với 1,8 triệu thành viên; 35.000 HTX với 7,1 triệu thành viên; 210 LHHTX với 1.100 HTX thành viên. Trong đó, trên 3.000 HTX sẽ ứng dụng công nghệ cao và khoảng 35% HTX nông nghiệp sẽ liên kết doanh nghiệp theo chuỗi giá trị.
Để hiện thực hóa các mục tiêu này, việc tận dụng tối đa cơ hội từ mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, từ tinh thần hỗ trợ cơ sở, chính sách phân quyền mạnh mẽ... là điều kiện tiên quyết. Sự vào cuộc chủ động, quyết liệt của các HTX, sự linh hoạt của cán bộ xã, cùng với hệ thống chính sách minh bạch, sát thực tế, chính là chìa khóa để mô hình kinh tế tập thể vươn lên trở thành một lực lượng quan trọng trong phát triển nông nghiệp bền vững tại Việt Nam.
Phương Anh
